ဆိုးသွမ်းသူ ပြစ်မှုကျူးလွန်သူ သက်ငယ်တစ်ဦး၏ ပြန်လည်ထူထောင်နိုင်စွမ်း (Potential for Rehabilitation) ကို အသိအမှတ်ပြုခြင်းသည်၊ နစ်နာသူ၏ နက်ရှိုင်းသော နာကျင်မှုကို လျစ်လျူရှုခြင်း (Invalidation of Victim's Trauma) လုံးဝ မဖြစ်စေရ

သက်ငယ်ဆိုးသွမ်းသူများအတွက် ထိရောက်သော ပြစ်ဒဏ်နှင့် နိုင်ငံတကာ အခြေခံမူများ

"သက်ငယ်ဆိုးသွမ်း ရာဇဝတ်မှု ကျူးလွန်သူများကို ထိရောက်သော ပြစ်ဒဏ် ပေးသင့် မပေးသင့်" ဟူသော မေးခွန်းအတွက် နိုင်ငံတကာ ဥပဒေများရဲ့ အဖြေက ရှင်းတယ်။

"ထိရောက်သော ကြားဝင်ဆောင်ရွက်မှုနှင့် တာဝန်ယူမှု" (Effective Intervention and Accountability) ကို ပေးသင့်သည်၊ သို့သော် လူကြီးများကဲ့သို့ "လက်စားချေသော ပြစ်ဒဏ်" (Retributive Punishment) ကို မပေးသင့်။

ဆိုတဲ့ မူပဲဖြစ်တယ်။

 

ဒီမူဘယ်ကလာသလဲ

၁။ ကလေးသူငယ်အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂ သဘောတူစာချုပ် (UN Convention on the Rights of the Child - CRC)

ဤစာချုပ်ကို နိုင်ငံအများစုက အတည်ပြုထားပြီး၊ ၎င်းသည် နိုင်ငံတကာ ဓလေ့ထုံးတမ်း ဥပဒေ၏ အခိုင်မာဆုံး အခြေခံ ဖြစ်ပါသည်။

• ပုဒ်မ ၃ (Article 3): ကလေးသူငယ်နှင့် ပတ်သက်သော လုပ်ဆောင်မှုအားလုံးတွင် "ကလေးသူငယ်၏ အကောင်းဆုံး အကျိုးစီးပွား (Best interests of the child)" ကို ထိပ်တန်းဦးစားပေးအဖြစ် ထားရှိရမည်။
• ပုဒ်မ ၄၀ (Article 40): ရာဇဝတ်မှု ကျူးလွန်သည်ဟု စွပ်စွဲခံရသော ကလေးတိုင်းသည် ၎င်းတို့၏ ဂုဏ်သိက္ခာကို လေးစားသော၊ အသက်အရွယ်နှင့် လိုက်လျောညီထွေသော၊ နှင့် လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွင်း ပြန်လည်ဝင်ဆံ့ရေး (Reintegration) ကို ဦးတည်သော ကိုင်တွယ်မှုကို ခံစားခွင့်ရှိသည်။
• ပုဒ်မ ၃၇ (Article 37): ဤပုဒ်မသည် "ပြစ်ဒဏ်" နှင့် ပတ်သက်၍ အတိအလင်း ပြဋ္ဌာန်းထားသည်-
• (က) ကလေးသူငယ်များအား ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်ခြင်း၊ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သော၊ လူမဆန်သော သို့မဟုတ် ဂုဏ်သိက္ခာကျဆင်းစေသော ဆက်ဆံမှု သို့မဟုတ် ပြစ်ဒဏ် မပေးရ။ သေဒဏ် (Capital Punishment) သို့မဟုတ် လွတ်ငြိမ်းခွင့်မရှိသော တစ်သက်တစ်ကျွန်း (Life imprisonment without possibility of release) ကို အသက် ၁၈ နှစ်အောက် ကျူးလွန်သော ပြစ်မှုများအတွက် မချမှတ်ရ။
• (ခ) ကလေးသူငယ်အား လွတ်လပ်ခွင့်မှ ချုပ်နှောင်ခြင်း (ဥပမာ- ထောင်ချခြင်း) ကို "နောက်ဆုံး နည်းလမ်း (Measure of last resort)" အဖြစ်သာ အသုံးပြုရပြီး၊ ဖြစ်နိုင်သမျှ "အနည်းဆုံး လိုအပ်သော အချိန်ကာလ (Shortest appropriate period)" အတွက်သာ ဖြစ်ရမည်။
• (ဂ) ချုပ်နှောင်ခံရသော ကလေးတိုင်းကို လူကြီးများနှင့် သီးခြားခွဲထားရမည်။

 

၂။ "ထိရောက်သော ပြစ်ဒဏ်" ၏ အဓိပ္ပာယ် ဖွင့်ဆိုချက်

နိုင်ငံတကာ အခြေခံမူများအရ၊ သက်ငယ်များအတွက် "ထိရောက်သော" (Effective) ဟူသော စကားလုံး၏ အဓိပ္ပာယ်မှာ "နာကျင်စေသော" သို့မဟုတ် "ကြောက်လန့်စေသော" ဟု မဆိုလိုပါ။ ၎င်း၏ အဓိပ္ပာယ်မှာ-

• ၁။ တာဝန်ယူမှု ရှိစေခြင်း (Accountability) ကျူးလွန်သူ လူငယ်အား ၎င်း၏ အပြုအမူသည် မှားယွင်းကြောင်း၊ ၎င်းကြောင့် အခြားသူများ နစ်နာသွားကြောင်း ရှင်းလင်းစွာ သိရှိနားလည်စေရမည်။
• ၂။ ပြန်လည်ထူထောင်ရေးကို ဦးတည်ခြင်း (Rehabilitative) ချမှတ်လိုက်သော အကျိုးဆက် (Consequence) သည် ၎င်းတို့၏ အပြုအမူကို ပြုပြင်ရန်၊ ပညာရေး သို့မဟုတ် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းပညာ သင်ယူရန်၊ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကုထုံး ခံယူရန် အခွင့်အရေး ပေးရမည်။
• ၃။ အချိုးအစား ညီမျှခြင်း (Proportionality) ပြစ်ဒဏ်သည် ကျူးလွန်သော ပြစ်မှု၊ ကလေး၏ အသက်၊ ရင့်ကျက်မှု၊ နှင့် နောက်ခံအခြေအနေများနှင့် အချိုးညီရမည်။ (ဥပမာ- ဖုန်းခိုးသူနှင့် လူသတ်သူကို တူညီသော ပြစ်ဒဏ် မပေးနိုင်ပါ။)

 

၃။ ဆိုးဝါး ရက်စက်သော ရာဇဝတ်မှုများ (Serious and Violent Crimes) ကို မည်သို့ ကိုင်တွယ်မည်နည်း။

မယုံနိုင်စရာ ဆိုးဝါးသော ပြစ်မှုများကို သက်ငယ်များက ကျူးလွန်သည့်အခါ (ဥပမာ- လူသတ်မှု၊ အုပ်စုဖွဲ့ အဓမ္မပြုကျင့်မှု) လူ့အဖွဲ့အစည်း၏ ဘေးကင်းလုံခြုံရေးသည်လည်း အလွန်အရေးကြီးလာတယ်။

ဒီအခြေအနေမှာ နိုင်ငံတကာ စံနှုန်းများက လမ်းညွှန်ထားတာက -

• ချုပ်နှောင်ခြင်း (Detention) အများပြည်သူ၏ ဘေးကင်းရေးအတွက်၊ ထိုလူငယ်ကို လွတ်လပ်ခွင့်မှ ချုပ်နှောင်ရန် လိုအပ်ပါသည်။ သို့သော် ၎င်းကို လူကြီးများထားသော "ထောင် (Prison)" တွင် မဟုတ်ဘဲ၊ "လူငယ် ပြုပြင်ထိန်းသိမ်းရေး ကျောင်း သို့မဟုတ် စင်တာ (Juvenile Detention/Correctional Facility)" တွင် ထားရှိရပါမည်။
• စင်တာ၏ ရည်ရွယ်ချက် ထိုစင်တာသည် လူကြီးထောင်ကဲ့သို့ "အပြစ်ပေးရန်" သက်သက် မဟုတ်ဘဲ၊ တင်းကျပ်သော လုံခြုံရေးအောက်တွင် ပညာရေး၊ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်း၊ နှင့် အထူးကြပ်မတ် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကုထုံး (Intensive Therapy) များကို မဖြစ်မနေ ပေးရမည့် နေရာ ဖြစ်ရပါမည်။
• ပြန်လည်သုံးသပ်ခြင်း (Review) မည်မျှပင် ပြစ်မှုကြီးမားစေကာမူ၊ ၎င်းတို့သည် "တစ်သက်လုံး ဆိုးသွမ်းသူ" ဟု သတ်မှတ်ခြင်း မပြုရပါ။ ၎င်းတို့၏ အပြုအမူ တိုးတက်မှုကို ပုံမှန် ပြန်လည်သုံးသပ်ပြီး၊ လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွင်း ပြန်လည်ဝင်ဆံ့နိုင်ခြေကို အမြဲတမ်း အကဲဖြတ်နေရပါမည်။ (ထို့ကြောင့် CRC က Life without possibility of release ကို တားမြစ်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။)

သို့သော်

သက်ငယ်ဆိုးသွမ်းသူတစ်ဦး၏ "ပြန်လည်ထူထောင်ရေး" ကိုသာ ဦးတည်နေပြီး၊ ၎င်း၏ ရက်စက်သော ပြစ်မှုကြောင့် ဘဝပျက်မတတ် ခံစားလိုက်ရသူ သို့မဟုတ် အသက်ဆုံးရှုံးသွားသူနှင့် ၎င်းတို့၏ မိသားစုများ၏ နာကျင်မှု၊ ဆုံးရှုံးမှု၊ နှင့် တရားမျှတမှုအတွက် တောင်းဆိုသံများကို လျစ်လျူရှုထားသော တရားစီရင်ရေးစနစ်သည် "တရားမျှတသော" စနစ် မဟုတ်ပါ။

နိုင်ငံတကာ အခြေခံမူများသည် "ကလေးသူငယ် ပြစ်မှုကျူးလွန်သူ" ၏ အခွင့်အရေးကို ကာကွယ်ပေးသကဲ့သို့၊ "နစ်နာသူ" ၏ အခွင့်အရေးကိုလည်း အသိအမှတ်ပြုရန်နှင့် ကာကွယ်ရန် တောင်းဆိုထားတယ်။

နစ်နာသူများအတွက် တရားမျှတမှု (Justice for Victims)

အလွန်ဆိုးဝါးသော ပြစ်မှုများ (Brutal Murder, Gang Rape, Torture) တွင် "တရားမျှတမှု" ၏ အဓိပ္ပာယ်သည် ပိုမို နက်ရှိုင်းပြီး ရှုပ်ထွေးလာတယ်။ ၎င်းတွင် အောက်ပါ အချက်များ မဖြစ်မနေ ပါဝင်ရပါမယ်။

၁။ နစ်နာသူ၏ အသံနှင့် ဂုဏ်သိက္ခာ (Victim's Voice and Dignity)

• အသိအမှတ်ပြုခြင်း (Acknowledgement)              တရားစီရင်ရေးစနစ် တစ်ခုလုံးက နစ်နာသူ (သို့မဟုတ် ၎င်းတို့၏ မိသားစု) ၏ ဆုံးရှုံးမှုနှင့် နာကျင်မှုကို တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုရပါမည်။ ကျူးလွန်သူသည် "ကလေးမို့လို့ပါ" ဟူသော ဆင်ခြေဖြင့် နစ်နာသူ၏ ဆုံးရှုံးမှုကို လျှော့ချ သေးသိမ်အောင် ပြုလုပ်၍ မရပါ။
• ပြောဆိုခွင့် (Victim Impact Statements)               တရားရုံးတွင် ပြစ်ဒဏ်မချမှတ်မီ၊ နစ်နာသူ သို့မဟုတ် ၎င်းတို့၏ မိသားစုအား ဤပြစ်မှုက ၎င်းတို့၏ ဘဝ၊ စိတ်ပိုင်း၊ ရုပ်ပိုင်း၊ နှင့် ငွေကြေးပိုင်းဆိုင်ရာ အပေါ် မည်ကဲ့သို့ ဆိုးရွားစွာ ထိခိုက်စေခဲ့ကြောင်း ထွက်ဆိုခွင့် (Victim Impact Statement) ပေးရပါမည်။ ဤအချက်သည် တရားသူကြီးအား ပြစ်မှု၏ အတိမ်အနက်ကို အပြည့်အဝ နားလည်စေပြီး သင့်လျော်သော အကျိုးဆက်ကို ဆုံးဖြတ်ရာတွင် ကူညီပေးနိုင်ပါလိမ့်မယ်။
• ကာကွယ်မှု (Protection)       နစ်နာသူအား တရားစီရင်ရေး လုပ်ငန်းစဉ်တလျှောက်လုံး (ဥပမာ- တရားရုံးတွင် ထွက်ဆိုချိန်) နှင့် အမှုပြီးဆုံးပြီးနောက်တွင် ကျူးလွန်သူ သို့မဟုတ် ၎င်း၏ မိသားစု/အပေါင်းအပါများထံမှ ခြိမ်းခြောက်မှု၊ ထပ်မံ အန္တရာယ်ပြုမှုတို့မှ ကာကွယ်ပေးရပါမယ်။

၂။ အဓိပ္ပာယ်ရှိသော တာဝန်ယူမှု (Meaningful Accountability)

သက်ငယ်ဆိုးသွမ်းသူ ပြစ်မှုကျူးလွန်သူအတွက် "ပြန်လည်ထူထောင်ရေး" ဆိုသည်မှာ "ပြစ်ဒဏ်မရှိခြင်း" သို့မဟုတ် "ပေါ့ပေါ့တန်တန် လွှတ်ပေးခြင်း" ဟု လုံးဝ အဓိပ္ပာယ် မသက်ရောက်စေသင့်ပါ။

• ပြစ်မှု၏ ကြီးလေးမှုနှင့် ထိုက်တန်ခြင်း (Proportionality)    အလွန်ဆိုးဝါးသော ပြစ်မှုများအတွက်၊ အကျိုးဆက် (Consequence) သည် ပြစ်မှု၏ ကြီးလေးမှု၊ အသုံးပြုခဲ့သော အကြမ်းဖက်မှု၊ နှင့် နစ်နာသူအပေါ် သက်ရောက်မှုတို့နှင့် ထိုက်တန်ရပါမည်။
• လွတ်လပ်ခွင့်ကို ချုပ်နှောင်ခြင်း (Deprivation of Liberty) လူသတ်မှု၊ အုပ်စုဖွဲ့ အဓမ္မပြုကျင့်မှု ကဲ့သို့သော ကိစ္စများတွင်၊ အများပြည်သူ ဘေးကင်းရေး (Public Safety) နှင့် ပြစ်မှု၏ ဆိုးရွားမှု (Gravity of the Offense) ကြောင့် သက်ငယ်အား လုံခြုံသော နေရာတွင် ချုပ်နှောင်ထားရန် (Detention) လိုအပ်ပါသည်။ ၎င်းသည် CRC က ခွင့်ပြုထားသော "နောက်ဆုံးနည်းလမ်း" (Last Resort) ဖြစ်သော်လည်း၊ ဤကဲ့သို့သော ဆိုးရွားသည့် အခြေအနေများတွင် "လိုအပ်သော နည်းလမ်း" (Necessary Measure) ဖြစ်လာပါသည်။
• "တာဝန်ယူမှု" သည် "လက်စားချေခြင်း" မဟုတ်ပါ နိုင်ငံတကာ ဥပဒေက တားမြစ်ထားသည်မှာ ကလေးသူငယ်တစ်ဦးအား "လက်စားချေသော" (Retributive) ပြစ်ဒဏ် (ဥပမာ- သေဒဏ်၊ လူကြီးထောင်တွင် နှစ်ရှည်လများ ချခြင်း) ဖြစ်သည်။ သို့သော် ၎င်းတို့၏ အပြုအမူအတွက် တာဝန်ယူမှု အပြည့်ရှိစေရန် "အဓိပ္ပာယ်ရှိသော အကျိုးဆက်" (Meaningful Consequences) ကို ခံယူစေခြင်းကို မတားမြစ်ပါ။ ဤချုပ်နှောင်ထားသော ကာလအတွင်းတွင်မှ ပြန်လည်ထူထောင်ရေး အစီအစဉ်များကို အထူးကြပ်မတ် လုပ်ဆောင်ရမည် ဖြစ်သည်။

၃။ ကုစားပိုင်ခွင့်နှင့် ပံ့ပိုးမှု (Right to Remedy and Support)

တရားမျှတမှုသည် ကျူးလွန်သူကို အပြစ်ပေးရုံမျှမက၊ နစ်နာသူကို ပြန်လည် ကုစားပေးခြင်းလည်း ပါဝင်ရပါမည်။

• ပြန်လည်ပေးလျော်ခြင်း (Restitution/Compensation) ဖြစ်နိုင်ပါက၊ ကျူးလွန်သူ သို့မဟုတ် နိုင်ငံတော်က နစ်နာသူ၏ ဆုံးရှုံးမှုများ (ဥပမာ- ဆေးဖိုးဝါးခ၊ ပျက်စီးသွားသော ပစ္စည်း၊ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကုထုံးအတွက် ကုန်ကျစရိတ်) ကို ပြန်လည် ပေးလျော်သင့်သည်။
• စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပံ့ပိုးမှု နစ်နာသူနှင့် ၎င်းတို့၏ မိသားစုများအတွက် ရေရှည် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြံဉာဏ်ပေးခြင်း (Therapy/Counseling)၊ ဆေးဝါးကုသမှု နှင့် လူမှုရေး အထောက်အပံ့များကို နိုင်ငံတော်က အခမဲ့ သို့မဟုတ် ကုန်ကျစရိတ် သက်သာစွာဖြင့် ပံ့ပိုးပေးရပါမည်။

၄။ ပြန်လည်ကုစားသော တရားမျှတမှု (Restorative Justice) ၏ အခန်းကဏ္ဍ

• ဤနည်းလမ်းသည် အလွန်ဆိုးဝါးသော ပြစ်မှုများတွင် အသုံးပြုရန် မလွယ်ကူသော်လည်း၊ အချို့သော နစ်နာသူများ (သို့မဟုတ် ၎င်းတို့၏ မိသားစုများ) အတွက် အလွန် အစွမ်းထက်ပါသည်။
• ၎င်းသည် ကျူးလွန်သူကို ပြစ်ဒဏ်မှ လွတ်ငြိမ်းခွင့်ပေးခြင်း မဟုတ်။ ၎င်းသည် နစ်နာသူ၏ ဆန္ဒအလျောက် (Voluntary)၊ လုံခြုံသော ကြားခံပညာရှင်များ၏ ထိန်းကျောင်းမှုအောက်တွင်၊ ကျူးလွန်သူအား ၎င်းတို့၏ အပြုအမူကြောင့် မိမိတို့ မည်မျှ နာကျင်ခဲ့ရသည်ကို မျက်နှာချင်းဆိုင် ဖွင့်ဟ ပြောဆိုခွင့် ရရှိခြင်း ဖြစ်တယ်။
• နစ်နာသူ အများအပြားအတွက်၊ "ဘာကြောင့် ငါ့ကိုမှလဲ"၊ "သူ ဘာကြောင့် ဒီလိုလုပ်ခဲ့တာလဲ" ဆိုသည့် မေးခွန်းများ၏ အဖြေကို (ကျူးလွန်သူထံမှ) တိုက်ရိုက် ကြားသိရခြင်း၊ နှင့် ကျူးလွန်သူ၏ စစ်မှန်သော နောင်တကို မြင်တွေ့ရခြင်းသည် ကျူးလွန်သူကို ထောင်ဒဏ် နှစ်ရှည် ချမှတ်ခြင်းထက်ပင် ပိုမို၍ စိတ်သက်သာရာ ရစေနိုင်တယ်လို့လည်း အချို့က ဆိုကြတယ်။

 

နိဂုံးချုပ်

ဆိုးသွမ်းသူ ပြစ်မှုကျူးလွန်သူ သက်ငယ်တစ်ဦး၏ ပြန်လည်ထူထောင်နိုင်စွမ်း (Potential for Rehabilitation) ကို အသိအမှတ်ပြုခြင်းသည်၊ နစ်နာသူ၏ နက်ရှိုင်းသော နာကျင်မှုကို လျစ်လျူရှုခြင်း (Invalidation of Victim's Trauma) လုံးဝ မဖြစ်စေရ။"