ဆိုးသွမ်းသူ ပြစ်မှုကျူးလွန်သူ သက်ငယ်တစ်ဦး၏ ပြန်လည်ထူထောင်နိုင်စွမ်း (Potential for Rehabilitation) ကို အသိအမှတ်ပြုခြင်းသည်၊ နစ်နာသူ၏ နက်ရှိုင်းသော နာကျင်မှုကို လျစ်လျူရှုခြင်း (Invalidation of Victim's Trauma) လုံးဝ မဖြစ်စေရ

သက်ငယ်ဆိုးသွမ်းသူများအတွက် ထိရောက်သော ပြစ်ဒဏ်နှင့် နိုင်ငံတကာ အခြေခံမူများ

"သက်ငယ်ဆိုးသွမ်း ရာဇဝတ်မှု ကျူးလွန်သူများကို ထိရောက်သော ပြစ်ဒဏ် ပေးသင့် မပေးသင့်" ဟူသော မေးခွန်းအတွက် နိုင်ငံတကာ ဥပဒေများရဲ့ အဖြေက ရှင်းတယ်။

"ထိရောက်သော ကြားဝင်ဆောင်ရွက်မှုနှင့် တာဝန်ယူမှု" (Effective Intervention and Accountability) ကို ပေးသင့်သည်၊ သို့သော် လူကြီးများကဲ့သို့ "လက်စားချေသော ပြစ်ဒဏ်" (Retributive Punishment) ကို မပေးသင့်။

ဆိုတဲ့ မူပဲဖြစ်တယ်။

 

ဒီမူဘယ်ကလာသလဲ

၁။ ကလေးသူငယ်အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂ သဘောတူစာချုပ် (UN Convention on the Rights of the Child - CRC)

ဤစာချုပ်ကို နိုင်ငံအများစုက အတည်ပြုထားပြီး၊ ၎င်းသည် နိုင်ငံတကာ ဓလေ့ထုံးတမ်း ဥပဒေ၏ အခိုင်မာဆုံး အခြေခံ ဖြစ်ပါသည်။

• ပုဒ်မ ၃ (Article 3): ကလေးသူငယ်နှင့် ပတ်သက်သော လုပ်ဆောင်မှုအားလုံးတွင် "ကလေးသူငယ်၏ အကောင်းဆုံး အကျိုးစီးပွား (Best interests of the child)" ကို ထိပ်တန်းဦးစားပေးအဖြစ် ထားရှိရမည်။
• ပုဒ်မ ၄၀ (Article 40): ရာဇဝတ်မှု ကျူးလွန်သည်ဟု စွပ်စွဲခံရသော ကလေးတိုင်းသည် ၎င်းတို့၏ ဂုဏ်သိက္ခာကို လေးစားသော၊ အသက်အရွယ်နှင့် လိုက်လျောညီထွေသော၊ နှင့် လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွင်း ပြန်လည်ဝင်ဆံ့ရေး (Reintegration) ကို ဦးတည်သော ကိုင်တွယ်မှုကို ခံစားခွင့်ရှိသည်။
• ပုဒ်မ ၃၇ (Article 37): ဤပုဒ်မသည် "ပြစ်ဒဏ်" နှင့် ပတ်သက်၍ အတိအလင်း ပြဋ္ဌာန်းထားသည်-
• (က) ကလေးသူငယ်များအား ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်ခြင်း၊ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သော၊ လူမဆန်သော သို့မဟုတ် ဂုဏ်သိက္ခာကျဆင်းစေသော ဆက်ဆံမှု သို့မဟုတ် ပြစ်ဒဏ် မပေးရ။ သေဒဏ် (Capital Punishment) သို့မဟုတ် လွတ်ငြိမ်းခွင့်မရှိသော တစ်သက်တစ်ကျွန်း (Life imprisonment without possibility of release) ကို အသက် ၁၈ နှစ်အောက် ကျူးလွန်သော ပြစ်မှုများအတွက် မချမှတ်ရ။
• (ခ) ကလေးသူငယ်အား လွတ်လပ်ခွင့်မှ ချုပ်နှောင်ခြင်း (ဥပမာ- ထောင်ချခြင်း) ကို "နောက်ဆုံး နည်းလမ်း (Measure of last resort)" အဖြစ်သာ အသုံးပြုရပြီး၊ ဖြစ်နိုင်သမျှ "အနည်းဆုံး လိုအပ်သော အချိန်ကာလ (Shortest appropriate period)" အတွက်သာ ဖြစ်ရမည်။
• (ဂ) ချုပ်နှောင်ခံရသော ကလေးတိုင်းကို လူကြီးများနှင့် သီးခြားခွဲထားရမည်။

 

၂။ "ထိရောက်သော ပြစ်ဒဏ်" ၏ အဓိပ္ပာယ် ဖွင့်ဆိုချက်

နိုင်ငံတကာ အခြေခံမူများအရ၊ သက်ငယ်များအတွက် "ထိရောက်သော" (Effective) ဟူသော စကားလုံး၏ အဓိပ္ပာယ်မှာ "နာကျင်စေသော" သို့မဟုတ် "ကြောက်လန့်စေသော" ဟု မဆိုလိုပါ။ ၎င်း၏ အဓိပ္ပာယ်မှာ-

• ၁။ တာဝန်ယူမှု ရှိစေခြင်း (Accountability) ကျူးလွန်သူ လူငယ်အား ၎င်း၏ အပြုအမူသည် မှားယွင်းကြောင်း၊ ၎င်းကြောင့် အခြားသူများ နစ်နာသွားကြောင်း ရှင်းလင်းစွာ သိရှိနားလည်စေရမည်။
• ၂။ ပြန်လည်ထူထောင်ရေးကို ဦးတည်ခြင်း (Rehabilitative) ချမှတ်လိုက်သော အကျိုးဆက် (Consequence) သည် ၎င်းတို့၏ အပြုအမူကို ပြုပြင်ရန်၊ ပညာရေး သို့မဟုတ် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းပညာ သင်ယူရန်၊ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကုထုံး ခံယူရန် အခွင့်အရေး ပေးရမည်။
• ၃။ အချိုးအစား ညီမျှခြင်း (Proportionality) ပြစ်ဒဏ်သည် ကျူးလွန်သော ပြစ်မှု၊ ကလေး၏ အသက်၊ ရင့်ကျက်မှု၊ နှင့် နောက်ခံအခြေအနေများနှင့် အချိုးညီရမည်။ (ဥပမာ- ဖုန်းခိုးသူနှင့် လူသတ်သူကို တူညီသော ပြစ်ဒဏ် မပေးနိုင်ပါ။)

 

၃။ ဆိုးဝါး ရက်စက်သော ရာဇဝတ်မှုများ (Serious and Violent Crimes) ကို မည်သို့ ကိုင်တွယ်မည်နည်း။

မယုံနိုင်စရာ ဆိုးဝါးသော ပြစ်မှုများကို သက်ငယ်များက ကျူးလွန်သည့်အခါ (ဥပမာ- လူသတ်မှု၊ အုပ်စုဖွဲ့ အဓမ္မပြုကျင့်မှု) လူ့အဖွဲ့အစည်း၏ ဘေးကင်းလုံခြုံရေးသည်လည်း အလွန်အရေးကြီးလာတယ်။

ဒီအခြေအနေမှာ နိုင်ငံတကာ စံနှုန်းများက လမ်းညွှန်ထားတာက -

• ချုပ်နှောင်ခြင်း (Detention) အများပြည်သူ၏ ဘေးကင်းရေးအတွက်၊ ထိုလူငယ်ကို လွတ်လပ်ခွင့်မှ ချုပ်နှောင်ရန် လိုအပ်ပါသည်။ သို့သော် ၎င်းကို လူကြီးများထားသော "ထောင် (Prison)" တွင် မဟုတ်ဘဲ၊ "လူငယ် ပြုပြင်ထိန်းသိမ်းရေး ကျောင်း သို့မဟုတ် စင်တာ (Juvenile Detention/Correctional Facility)" တွင် ထားရှိရပါမည်။
• စင်တာ၏ ရည်ရွယ်ချက် ထိုစင်တာသည် လူကြီးထောင်ကဲ့သို့ "အပြစ်ပေးရန်" သက်သက် မဟုတ်ဘဲ၊ တင်းကျပ်သော လုံခြုံရေးအောက်တွင် ပညာရေး၊ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်း၊ နှင့် အထူးကြပ်မတ် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကုထုံး (Intensive Therapy) များကို မဖြစ်မနေ ပေးရမည့် နေရာ ဖြစ်ရပါမည်။
• ပြန်လည်သုံးသပ်ခြင်း (Review) မည်မျှပင် ပြစ်မှုကြီးမားစေကာမူ၊ ၎င်းတို့သည် "တစ်သက်လုံး ဆိုးသွမ်းသူ" ဟု သတ်မှတ်ခြင်း မပြုရပါ။ ၎င်းတို့၏ အပြုအမူ တိုးတက်မှုကို ပုံမှန် ပြန်လည်သုံးသပ်ပြီး၊ လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွင်း ပြန်လည်ဝင်ဆံ့နိုင်ခြေကို အမြဲတမ်း အကဲဖြတ်နေရပါမည်။ (ထို့ကြောင့် CRC က Life without possibility of release ကို တားမြစ်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။)

သို့သော်

သက်ငယ်ဆိုးသွမ်းသူတစ်ဦး၏ "ပြန်လည်ထူထောင်ရေး" ကိုသာ ဦးတည်နေပြီး၊ ၎င်း၏ ရက်စက်သော ပြစ်မှုကြောင့် ဘဝပျက်မတတ် ခံစားလိုက်ရသူ သို့မဟုတ် အသက်ဆုံးရှုံးသွားသူနှင့် ၎င်းတို့၏ မိသားစုများ၏ နာကျင်မှု၊ ဆုံးရှုံးမှု၊ နှင့် တရားမျှတမှုအတွက် တောင်းဆိုသံများကို လျစ်လျူရှုထားသော တရားစီရင်ရေးစနစ်သည် "တရားမျှတသော" စနစ် မဟုတ်ပါ။

နိုင်ငံတကာ အခြေခံမူများသည် "ကလေးသူငယ် ပြစ်မှုကျူးလွန်သူ" ၏ အခွင့်အရေးကို ကာကွယ်ပေးသကဲ့သို့၊ "နစ်နာသူ" ၏ အခွင့်အရေးကိုလည်း အသိအမှတ်ပြုရန်နှင့် ကာကွယ်ရန် တောင်းဆိုထားတယ်။

နစ်နာသူများအတွက် တရားမျှတမှု (Justice for Victims)

အလွန်ဆိုးဝါးသော ပြစ်မှုများ (Brutal Murder, Gang Rape, Torture) တွင် "တရားမျှတမှု" ၏ အဓိပ္ပာယ်သည် ပိုမို နက်ရှိုင်းပြီး ရှုပ်ထွေးလာတယ်။ ၎င်းတွင် အောက်ပါ အချက်များ မဖြစ်မနေ ပါဝင်ရပါမယ်။

၁။ နစ်နာသူ၏ အသံနှင့် ဂုဏ်သိက္ခာ (Victim's Voice and Dignity)

• အသိအမှတ်ပြုခြင်း (Acknowledgement)              တရားစီရင်ရေးစနစ် တစ်ခုလုံးက နစ်နာသူ (သို့မဟုတ် ၎င်းတို့၏ မိသားစု) ၏ ဆုံးရှုံးမှုနှင့် နာကျင်မှုကို တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုရပါမည်။ ကျူးလွန်သူသည် "ကလေးမို့လို့ပါ" ဟူသော ဆင်ခြေဖြင့် နစ်နာသူ၏ ဆုံးရှုံးမှုကို လျှော့ချ သေးသိမ်အောင် ပြုလုပ်၍ မရပါ။
• ပြောဆိုခွင့် (Victim Impact Statements)               တရားရုံးတွင် ပြစ်ဒဏ်မချမှတ်မီ၊ နစ်နာသူ သို့မဟုတ် ၎င်းတို့၏ မိသားစုအား ဤပြစ်မှုက ၎င်းတို့၏ ဘဝ၊ စိတ်ပိုင်း၊ ရုပ်ပိုင်း၊ နှင့် ငွေကြေးပိုင်းဆိုင်ရာ အပေါ် မည်ကဲ့သို့ ဆိုးရွားစွာ ထိခိုက်စေခဲ့ကြောင်း ထွက်ဆိုခွင့် (Victim Impact Statement) ပေးရပါမည်။ ဤအချက်သည် တရားသူကြီးအား ပြစ်မှု၏ အတိမ်အနက်ကို အပြည့်အဝ နားလည်စေပြီး သင့်လျော်သော အကျိုးဆက်ကို ဆုံးဖြတ်ရာတွင် ကူညီပေးနိုင်ပါလိမ့်မယ်။
• ကာကွယ်မှု (Protection)       နစ်နာသူအား တရားစီရင်ရေး လုပ်ငန်းစဉ်တလျှောက်လုံး (ဥပမာ- တရားရုံးတွင် ထွက်ဆိုချိန်) နှင့် အမှုပြီးဆုံးပြီးနောက်တွင် ကျူးလွန်သူ သို့မဟုတ် ၎င်း၏ မိသားစု/အပေါင်းအပါများထံမှ ခြိမ်းခြောက်မှု၊ ထပ်မံ အန္တရာယ်ပြုမှုတို့မှ ကာကွယ်ပေးရပါမယ်။

၂။ အဓိပ္ပာယ်ရှိသော တာဝန်ယူမှု (Meaningful Accountability)

သက်ငယ်ဆိုးသွမ်းသူ ပြစ်မှုကျူးလွန်သူအတွက် "ပြန်လည်ထူထောင်ရေး" ဆိုသည်မှာ "ပြစ်ဒဏ်မရှိခြင်း" သို့မဟုတ် "ပေါ့ပေါ့တန်တန် လွှတ်ပေးခြင်း" ဟု လုံးဝ အဓိပ္ပာယ် မသက်ရောက်စေသင့်ပါ။

• ပြစ်မှု၏ ကြီးလေးမှုနှင့် ထိုက်တန်ခြင်း (Proportionality)    အလွန်ဆိုးဝါးသော ပြစ်မှုများအတွက်၊ အကျိုးဆက် (Consequence) သည် ပြစ်မှု၏ ကြီးလေးမှု၊ အသုံးပြုခဲ့သော အကြမ်းဖက်မှု၊ နှင့် နစ်နာသူအပေါ် သက်ရောက်မှုတို့နှင့် ထိုက်တန်ရပါမည်။
• လွတ်လပ်ခွင့်ကို ချုပ်နှောင်ခြင်း (Deprivation of Liberty) လူသတ်မှု၊ အုပ်စုဖွဲ့ အဓမ္မပြုကျင့်မှု ကဲ့သို့သော ကိစ္စများတွင်၊ အများပြည်သူ ဘေးကင်းရေး (Public Safety) နှင့် ပြစ်မှု၏ ဆိုးရွားမှု (Gravity of the Offense) ကြောင့် သက်ငယ်အား လုံခြုံသော နေရာတွင် ချုပ်နှောင်ထားရန် (Detention) လိုအပ်ပါသည်။ ၎င်းသည် CRC က ခွင့်ပြုထားသော "နောက်ဆုံးနည်းလမ်း" (Last Resort) ဖြစ်သော်လည်း၊ ဤကဲ့သို့သော ဆိုးရွားသည့် အခြေအနေများတွင် "လိုအပ်သော နည်းလမ်း" (Necessary Measure) ဖြစ်လာပါသည်။
• "တာဝန်ယူမှု" သည် "လက်စားချေခြင်း" မဟုတ်ပါ နိုင်ငံတကာ ဥပဒေက တားမြစ်ထားသည်မှာ ကလေးသူငယ်တစ်ဦးအား "လက်စားချေသော" (Retributive) ပြစ်ဒဏ် (ဥပမာ- သေဒဏ်၊ လူကြီးထောင်တွင် နှစ်ရှည်လများ ချခြင်း) ဖြစ်သည်။ သို့သော် ၎င်းတို့၏ အပြုအမူအတွက် တာဝန်ယူမှု အပြည့်ရှိစေရန် "အဓိပ္ပာယ်ရှိသော အကျိုးဆက်" (Meaningful Consequences) ကို ခံယူစေခြင်းကို မတားမြစ်ပါ။ ဤချုပ်နှောင်ထားသော ကာလအတွင်းတွင်မှ ပြန်လည်ထူထောင်ရေး အစီအစဉ်များကို အထူးကြပ်မတ် လုပ်ဆောင်ရမည် ဖြစ်သည်။

၃။ ကုစားပိုင်ခွင့်နှင့် ပံ့ပိုးမှု (Right to Remedy and Support)

တရားမျှတမှုသည် ကျူးလွန်သူကို အပြစ်ပေးရုံမျှမက၊ နစ်နာသူကို ပြန်လည် ကုစားပေးခြင်းလည်း ပါဝင်ရပါမည်။

• ပြန်လည်ပေးလျော်ခြင်း (Restitution/Compensation) ဖြစ်နိုင်ပါက၊ ကျူးလွန်သူ သို့မဟုတ် နိုင်ငံတော်က နစ်နာသူ၏ ဆုံးရှုံးမှုများ (ဥပမာ- ဆေးဖိုးဝါးခ၊ ပျက်စီးသွားသော ပစ္စည်း၊ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကုထုံးအတွက် ကုန်ကျစရိတ်) ကို ပြန်လည် ပေးလျော်သင့်သည်။
• စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာနှင့် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပံ့ပိုးမှု နစ်နာသူနှင့် ၎င်းတို့၏ မိသားစုများအတွက် ရေရှည် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြံဉာဏ်ပေးခြင်း (Therapy/Counseling)၊ ဆေးဝါးကုသမှု နှင့် လူမှုရေး အထောက်အပံ့များကို နိုင်ငံတော်က အခမဲ့ သို့မဟုတ် ကုန်ကျစရိတ် သက်သာစွာဖြင့် ပံ့ပိုးပေးရပါမည်။

၄။ ပြန်လည်ကုစားသော တရားမျှတမှု (Restorative Justice) ၏ အခန်းကဏ္ဍ

• ဤနည်းလမ်းသည် အလွန်ဆိုးဝါးသော ပြစ်မှုများတွင် အသုံးပြုရန် မလွယ်ကူသော်လည်း၊ အချို့သော နစ်နာသူများ (သို့မဟုတ် ၎င်းတို့၏ မိသားစုများ) အတွက် အလွန် အစွမ်းထက်ပါသည်။
• ၎င်းသည် ကျူးလွန်သူကို ပြစ်ဒဏ်မှ လွတ်ငြိမ်းခွင့်ပေးခြင်း မဟုတ်။ ၎င်းသည် နစ်နာသူ၏ ဆန္ဒအလျောက် (Voluntary)၊ လုံခြုံသော ကြားခံပညာရှင်များ၏ ထိန်းကျောင်းမှုအောက်တွင်၊ ကျူးလွန်သူအား ၎င်းတို့၏ အပြုအမူကြောင့် မိမိတို့ မည်မျှ နာကျင်ခဲ့ရသည်ကို မျက်နှာချင်းဆိုင် ဖွင့်ဟ ပြောဆိုခွင့် ရရှိခြင်း ဖြစ်တယ်။
• နစ်နာသူ အများအပြားအတွက်၊ "ဘာကြောင့် ငါ့ကိုမှလဲ"၊ "သူ ဘာကြောင့် ဒီလိုလုပ်ခဲ့တာလဲ" ဆိုသည့် မေးခွန်းများ၏ အဖြေကို (ကျူးလွန်သူထံမှ) တိုက်ရိုက် ကြားသိရခြင်း၊ နှင့် ကျူးလွန်သူ၏ စစ်မှန်သော နောင်တကို မြင်တွေ့ရခြင်းသည် ကျူးလွန်သူကို ထောင်ဒဏ် နှစ်ရှည် ချမှတ်ခြင်းထက်ပင် ပိုမို၍ စိတ်သက်သာရာ ရစေနိုင်တယ်လို့လည်း အချို့က ဆိုကြတယ်။

 

နိဂုံးချုပ်

ဆိုးသွမ်းသူ ပြစ်မှုကျူးလွန်သူ သက်ငယ်တစ်ဦး၏ ပြန်လည်ထူထောင်နိုင်စွမ်း (Potential for Rehabilitation) ကို အသိအမှတ်ပြုခြင်းသည်၊ နစ်နာသူ၏ နက်ရှိုင်းသော နာကျင်မှုကို လျစ်လျူရှုခြင်း (Invalidation of Victim's Trauma) လုံးဝ မဖြစ်စေရ။"

ဥပဒေ (Law), တရားမျှတမှု (Justice) နှင့် အမှန်တရား (Truth) တို့၏ ပဋိပက္ခများ

ဥပဒေတွေးခေါ်ပညာရှင် (Legal Philosopher) ပဲဖြစ်ဖြစ်၊ ဥပဒေပညာရှင် (Legal Scholar) ပဲဖြစ်ဖြစ်၊ အားလုံး သဘောတူညီကြတာတစ်ခုကတော့ ဒီ သုံးခုဟာ အမြဲတမ်း ထပ်တူကျမနေဘူး ဆိုတာပါပဲ။ တခါတရံမှာ သူတို့ဟာ တစ်ခုနဲ့တစ်ခု ဆန့်ကျင်နေတတ်ပြီး၊ အဲဒီလို ဆန့်ကျင်မှုတွေကပဲ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ဥပဒေစနစ်ရဲ့ အကြီးမားဆုံး စိန်ခေါ်မှုတွေကို မီးမောင်းထိုးပြနေပါတယ်။

၁။ ဥပဒေ (Law) နှင့် တရားမျှတမှု (Justice) သည် မိတ်ဆွေလော၊ ရန်သူလော။

ဥပဒေစနစ်တစ်ခုမှာ ပါဝင်သူတွေဖြစ်တဲ့ တရားသူကြီးတွေ၊ တရားစွဲအရာရှိတွေနဲ့ ရှေ့နေရှေ့ရပ် တွေရဲ့ အလုပ်က "ဥပဒေ" ကို လေ့လာဖို့၊ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဖို့၊ ဒါမှမဟုတ် ကျင့်သုံးဖို့ပါ။ ဒါပေမဲ့ ၎င်းတို့ရဲ့ ရည်မှန်းချက် က "တရားမျှတမှု" ကို ဖော်ဆောင်ဖို့ သာဆိုရင်တော့၊ ဒီနေရာမှာပဲ ပထမဆုံး ပဋိပက္ခကို စတွေ့ပါတယ်။

Legal Positivism (ဥပဒေ အတည်ပြုမှုဝါဒ) က ကျွန်တော်တို့ကို သင်ပေးတာက ဥပဒေဆိုတာ အချုပ်အခြာအာဏာပိုင် (Sovereign) က ပြဋ္ဌာန်းထားတဲ့ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းတွေသာ ဖြစ်တယ်။ ဥပဒေတစ်ခုဟာ ကိုယ်ကျင့်တရားအရ ကောင်းသလား၊ ဆိုးသလား (တရားမျှတသလား၊ မမျှတဘူးလား) ဆိုတာနဲ့ သူ့ရဲ့ "ဥပဒေအဖြစ် တည်မြဲမှု၊ ဥပဒေအဖြစ်ဆင်ခြင်ကြည့်ရာတွင် မှန်ကန်မှု (Validity)" ဟာ သက်ဆိုင်မှုမရှိဘူးလို့ ဆိုပါတယ်။

ဥပဒေပညာရှင်ကြီး ‘ဂျွန် အော်စတင်’ John Austin (3 March 1790 – 1 December 1859) ပြောခဲ့သလိုပါပဲ၊ “ဥပဒေဆိုတာ အမိန့် (Command) သာ ဖြစ်တယ်”။ ဒါပေမဲ့ ဒီအမြင်ကို လက်ခံလိုက်ရင်၊ ကျွန်တော်တို့ဟာ နည်းစနစ်တကျ ပြဋ္ဌာန်းထားခြင်းဖြစ်သော်လည်း၊ လုံးဝ တရားမျှတမှုမရှိတဲ့ ဥပဒေတွေ (ဥပမာ - Apartheid ခွဲခြားဆက်ဆံရေး ဥပဒေများ၊ နာဇီ ဂျာမနီရဲ့ ဥပဒေများ) ကိုလည်း "ဥပဒေ" အဖြစ် လက်ခံရမလို ဖြစ်နေပါတယ်။

ဒီနေရာမှာ Natural Law (သဘာဝ ဥပဒေ) တွေးခေါ်ရှင်တွေက ဝင်ရောက်စိန်ခေါ်ပါတယ်။ St. Augustine ကနေ Thomas Aquinas (1225 – 7 March 1274)) အထိ လက်ဆင့်ကမ်းလာတဲ့ အဆိုတစ်ခုရှိပါတယ်။

"Lex iniusta non est lex." (An unjust law is not law.)

ဒီအဆိုက "တရားမျှတမှုမရှိတဲ့ ဥပဒေဟာ ဥပဒေလို့ မခေါ်ထိုက်ဘူး" လို့ ပြတ်ပြတ်သားသား ဆိုပါတယ်။

ဒီတော့ - ကျွန်တော်တို့ဟာ ဥပဒေရဲ့ "စာသား (Letter of the Law)" ကို တိတိကျကျ လိုက်နာ အကောင်အထည်ဖော်တဲ့ နည်းပညာရှင် (Technicians) တွေသက်သက်ပဲလား။ ဒါမှမဟုတ် ဥပဒေရဲ့ "အနှစ်သာရ (Spirit of the Law)" ဖြစ်တဲ့ တရားမျှတမှုကို ရှာဖွေဖော်ထုတ်ရမယ့် ကိုယ်ကျင့်တရားဆိုင်ရာ တာဝန်ရှိသူတွေလား။

အမေရိကန် တရားသူကြီး Oliver Wendell Holmes Jr. ( (March 8, 1841 – March 6, 1935) ကတော့ ပိုပြီး လက်တွေ့ကျတဲ့ အမြင်ကို ပေးခဲ့ပါတယ်။

"The prophecies of what the courts will do in fact, and nothing more pretentious, are what I mean by the law." (တရားရုံးတွေက လက်တွေ့မှာ ဘာလုပ်မလဲဆိုတာကို ကြိုတင်ခန့်မှန်းချက်တွေ၊ အဲဒါထက် ပိုမို ဟန်ဆောင်မှုမရှိတဲ့ အရာတွေဟာ၊ ဥပဒေလို့ ဆိုလိုတာပါပဲ။)

ဒီအဆိုအရ ဥပဒေဆိုတာ တရားမျှတမှုဆိုတဲ့ မြင့်မြတ်တဲ့ အယူအဆမဟုတ်ဘဲ၊ တရားရုံးက ချမှတ်မယ့် "အကျိုးဆက် (Consequence)" သာ ဖြစ်နေပါတယ်။ ဒါဟာ ကျွန်တော်တို့ မျှော်မှန်းထားတဲ့ တရားမျှတမှုနဲ့ အများကြီး ကွာဟသွားနိုင်ပါတယ်။

၂။ ဥပဒေ (Law) နှင့် အမှန်တရား (Truth) - အမှန်တရားကို ရှာဖွေခြင်းလော၊ အငြင်းပွားမှုကို ဖြေရှင်းခြင်းလော။

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ တရားစီရင်ရေးစနစ် (Legal System) ဟာ "အမှန်တရား (Truth)" ကို ရှာဖွေဖို့ တည်ဆောက်ထားတာလို့ အများစုက ထင်ကြတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဥပဒေတွေးခေါ်ပညာရှင်တစ်ယောက်အနေနဲ့ ရှုမြင်သုံးသပ်ရရင်၊ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စနစ်ဟာ "အကြွင်းမဲ့ အမှန်တရား (Absolute Truth)" ကို ရှာဖွေတာထက်၊ "တရားဥပဒေအရ လက်ခံနိုင်သော အမှန်တရား (Legal Truth)" ကို တည်ဆောက်တာ၊ ဒါမှမဟုတ် "အငြင်းပွားမှုကို အဆုံးသတ် ဖြေရှင်း (Dispute Resolution)" တာကိုသာ ပိုပြီး ဦးတည်နေပါတယ်။

ဒါကြောင့် တရားရုံးက ချမှတ်လိုက်တဲ့ "စီရင်ချက် (Verdict)" ဟာ "တကယ် ဘာဖြစ်ခဲ့သလဲ (What really happened)" ဆိုတဲ့ အမှန်တရားနဲ့ အမြဲတမ်း ထပ်တူကျချင်မှ ကျပါလိမ့်မယ်။ အဲဒါဟာ တင်သွင်းလာတဲ့ သက်သေအထောက်အထားတွေအပေါ် မူတည်ပြီး၊ ဥပဒေရဲ့ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းတွေ ဘောင်ထဲကနေ ကောက်ချက်ချလိုက်တဲ့ "တရားဝင် အမှန်တရား (Legal Finding of Fact)" သာ ဖြစ်ပါတယ်။

အမေရိကန် တရားသူကြီးချုပ်ဟောင်း Robert H. Jackson (February 13, 1892 – October 9, 1954) က တရားရုံးချုပ်ရဲ့ အခန်းကဏ္ဍကို ပြောခဲ့တာ မှတ်သားစရာပါ။

"We are not final because we are infallible, but we are infallible only because we are final." (ကျွန်ုပ်တို့ဟာ မမှားနိုင်သောသူတွေ (infallible) ဖြစ်လို့ နောက်ဆုံးအဆုံးအဖြတ်ပေးနိုင်သူ (final) ဖြစ်နေတာ မဟုတ်ပါဘူး။ ကျွန်ုပ်တို့ဟာ နောက်ဆုံးအဆုံးအဖြတ်ပေးနိုင်သူတွေ ဖြစ်နေလို့သာ မမှားနိုင်သူတွေ (အဖြစ် မှတ်ယူခံရတာ) ဖြစ်ပါတယ်။)

ဒီအဆိုက ဥပဒေရဲ့ "အမှန်တရား" ဟာ ဓမ္မဓိဋ္ဌာန်ကျကျ တည်ရှိနေတာထက်၊ အာဏာပိုင်အဖွဲ့အစည်းက "ဒါ အမှန်ပဲ" လို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်ခြင်း (Authoritative Pronouncement) အပေါ်မှာ တည်မှီနေတယ်ဆိုတာကို ဖော်ပြနေပါတယ်။

၃။ ရှုပ်ထွေးသော သုံးပွင့်ဆိုင် - Law, Justice, and Truth

အခု ဒီသုံးခုကို ပေါင်းစပ်ကြည့်ရအောင်။

• ကျွန်တော်တို့ဟာ ဥပဒေ (Law) ဆိုတဲ့ နည်းလမ်းကို သုံးပြီး...

• အမှန်တရား (Truth) ကို ရှာဖွေကာ...

• တရားမျှတမှု (Justice) ကို ဖော်ဆောင်ဖို့ ကြိုးစားကြတယ်။

ဒါပေမဲ့ ဒီသုံးခု ထိပ်တိုက်တွေ့တဲ့အခါ ဘာဖြစ်လာသလဲ။

၁။ ဥပဒေ ရှိပြီး အမှန်တရား ရှိသော်လည်း၊ တရားမျှတမှု ပျောက်ဆုံးခြင်း

ဥပမာ - "Mandatory Sentencing" (မဖြစ်မနေ ချမှတ်ရမည့် ပြစ်ဒဏ်) ဥပဒေတွေ။ တစ်စုံတစ်ယောက်ဟာ နည်းပညာအရ ပြစ်မှုကျူးလွန်တာ "မှန် (Truth)" ပါတယ်။ ဥပဒေ (Law) ကလည်း ပြစ်ဒဏ်ကို တိတိကျကျ သတ်မှတ်ထားတယ်။ ဒါပေမဲ့ အဲဒီလူရဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ရေး အခြေအနေ (ဥပမာ - ဆင်းရဲလွန်းလို့ ခိုးယူမိခြင်း) ကို ထည့်မစဉ်းစားဘဲ ပြင်းထန်တဲ့ ပြစ်ဒဏ်ကို ချမှတ်လိုက်ရခြင်းဟာ "တရားမျှတမှု (Justice)" နဲ့ ကိုက်ညီပါရဲ့လား။

၂။ တရားမျှတမှု ရှိသော်လည်း၊ ဥပဒေ နှင့် အမှန်တရား အပြည့်အဝ မရှိခြင်း

ဥပမာ - "Plea Bargain" (အပြစ်ဝန်ခံ အပေးအယူလုပ်ခြင်း)။ တရားခံဟာ ပြစ်မှုကြီးကို ကျူးလွန်ခဲ့တာ (Factual Truth) ဖြစ်နိုင်ပေမဲ့၊ အချိန်ကုန်၊ ငွေကုန် သက်သာစေဖို့၊ ဒါမှမဟုတ် သက်သေမခိုင်လုံမှာ စိုးလို့၊ ပြစ်မှုငယ်လေးတစ်ခုကိုပဲ ဝန်ခံစေပြီး အဆုံးသတ်လိုက်တယ်။ ဒီနေရာမှာ "အမှန်တရား အပြည့်အစုံ" ကို မရလိုက်ဘူး။ "ဥပဒေ" ရဲ့ လုပ်ငန်းစဉ် အပြည့်အစုံကို မဖြတ်သန်းရဘူး။ ဒါပေမဲ့ နှစ်ဦးနှစ်ဖက် လက်ခံနိုင်တဲ့ "တရားမျှတမှု တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း" (Imperfect Justice) ကို ရလိုက်တယ်။

၃။ ဥပဒေ ပုံစံ ရှိသော်လည်း၊ အမှန်တရား နှင့် တရားမျှတမှု လုံးဝ ကင်းမဲ့ခြင်း

ဒါကတော့ အဆိုးဆုံး အခြေအနေပါ (ဥပမာ - Show Trials)။ ဥပဒေရဲ့ "ပုံစံ (Form)" တွေ (တရားရုံး၊ တရားသူကြီး၊ ရှေ့နေ) အကုန် ရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ ရလဒ်ကို ကြိုတင်သတ်မှတ်ထားတယ်။ အမှန်တရားကို လုံးဝ မျက်ကွယ်ပြုပြီး၊ တရားမျှတမှုကို ချေမွပစ်တယ်။ ဒီနေရာမှာ ဥပဒေဟာ "တရားမျှတမှု" ရဲ့ လက်နက် မဟုတ်တော့ဘဲ၊ "မတရားမှု (Injustice)" ကို တရားဝင်ဖြစ်အောင် လုပ်ပေးတဲ့ (Legitimize) ကိရိယာ ဖြစ်သွားပါတယ်။

အဲ့တာကြောင့် နိဂုံးချုပ် သုံးသပ်ရရင်

ဥပဒေပညာရပ်ဟာ သက်တောင့်သက်သာ ရှိလှတဲ့ ပညာရပ် မဟုတ်ပါဘူး။ ကျွန်တော်တို့ဟာ စည်းမျဉ်းတွေကို အလွတ်ကျက်မှတ်နေရုံနဲ့ မပြီးပါဘူး။ အမေရိကန်ဥပဒေတွေးခေါ်ပညာရှင် Ronald Dworkin (December 11, 1931 – February 14, 2013) က ထောက်ပြခဲ့သလိုပဲ၊ ဥပဒေဆိုတာ စည်းမျဉ်းတွေ (Rules) သက်သက် မဟုတ်ဘဲ၊ အခြေခံမူတွေ (Principles) လည်း ပါဝင်ပါတယ်။

"Law is not exhausted by any catalogue of rules or principles... it is a matter of interpretation." (ဥပဒေဆိုတာ စည်းမျဉ်းတွေ၊ ဒါမှမဟုတ် အခြေခံမူတွေ စာရင်းတစ်ခုနဲ့ ကုန်ဆုံးသွားတာ မဟုတ်ဘူး... ဒါဟာ အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုရမယ့် ကိစ္စတစ်ရပ် ဖြစ်တယ်။)

ဥပဒေပညာရှင်တွေ၊ ဥပဒေပညာရှင်ဟု အဆိုရှိသူတွေဟာ၊ ဥပဒေတစ်ခုကို ဖတ်ရှု၊ သုံးသပ်၊ ဝေဖန်တဲ့အခါတိုင်း မေးရမယ့် မေးခွန်းတွေက-

• ဒီဥပဒေဟာ "တရားမျှတမှု" ဆိုတဲ့ ပန်းတိုင်ကို ဦးတည်ရဲ့လား။

• ဒီဥပဒေကျင့်သုံးမှုဟာ "အမှန်တရား" ကို ဖော်ထုတ်ဖို့ ကူညီရဲ့လား၊ ဒါမှမဟုတ် ဖုံးကွယ်ထားသလား။

• ဥပဒေ၊ တရားမျှတမှု၊ နဲ့ အမှန်တရားတို့ လမ်းခွဲသွားတဲ့အခါ၊ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ပညာရှင်ဆိုင်ရာ သစ္စာစောင့်သိမှု (Intellectual Allegiance) ဟာ ဘယ်အရာအပေါ်မှာ ရှိသင့်သလဲ။

"ဥပဒေ" ဆိုတာ "တရားမျှတမှု" နဲ့ "အမှန်တရား" ဆိုတဲ့ အသက်ဝိညာဉ် မရှိရင်၊ အဲဒီ "ဥပဒေ" ဟာဖိနှိပ်မှု ကိရိယာတစ်ခု ဖြစ်သွားပါလိမ့်မယ်။

ဥပဒေပညာရှင်တွေရဲ့ အလုပ်ဟာ ဒီသုံးခုကြားက ပဋိပက္ခနဲ့ တင်းမာမှုကို အမြဲတမ်း သတိပြုမိနေဖို့၊ ပြီးတော့ ဥပဒေကို တရားမျှတမှု၊ အမှန်တရားတို့နဲ့ တတ်နိုင်သမျှ ပိုမိုနီးကပ်အောင် တွန်းပို့ပေးဖို့ ကြိုးစားနေရတဲ့၊ ဘယ်တော့မှ မပြီးဆုံးနိုင်တဲ့ အတွေးအခေါ်ဆိုင်ရာ ရုန်းကန်မှုတစ်ခုပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

Martin Luther King Jr. (January 15, 1929 – April 4, 1968) ရဲ့ စကားနဲ့ပဲ အဆုံးသတ်ပါမယ်။

"Injustice anywhere is a threat to justice everywhere."

တစ်နေရာရာမှာ ရှိနေတဲ့ မတရားမှုဟာ၊ နေရာတိုင်းမှာ ရှိနေတဲ့ တရားမျှတမှုကို ခြိမ်းခြောက်နေခြင်း ဖြစ်တယ်။

နည်းသစ်ဉာဏ်ရည်တုပညာ

ဒီစာအုပ်ဟာ

နိုင်ငံပေါင်း ၁၃၀ ကျော်ရဲ့

ကျောင်းပေါင်း ၁၅၀၀ ကျော်မှာ

ဉာဏ်ရည်တုပညာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ရည်ညွှန်းပြဌာန်းစာအုပ်အဖြစ်အသုံးပြုနေတဲ့

Stuart Russel နဲ့ Peter Norvig တို့ရဲ့

Artificial Intelligence: A Modern Approach, 4th Edition, Global Edition, 2021 စာအုပ်ရဲ့

အခန်း ၁ ကနေ ၉ အထိကို

အသေးစိတ်ဖွင့်ဆိုရှင်းပြထားတဲ့ စာအုပ်ဖြစ်ပါတယ်။

အဲ့ဒီလို ဖွင့်ဆိုရှင်းပြတဲ့နေရာမှာ

မြန်မာလိုသက်သက်သာမဟုတ်ပဲ

အရေးကြီးတဲ့ မူရင်း အင်္ဂလိပ် စကားလုံး၊ အသုံးအနှုံး၊ ဝါကျ၊ စာပုဒ် တွေကို အသုံးပြုပြီး

စာသင်ခန်းမှာ အင်္ဂလိပ်ပြဌာန်းစာအုပ်ကို မြန်မာလိုဖွင့်ဆိုရှင်းပြတဲ့ အရေးအသားပုံစံနဲ့ တင်ပြထားတဲ့အတွက်

စာဖတ်သူကို မြန်မာလိုရော အင်္ဂလိပ်လိုပါ ကောင်းစွာ နားလည်သဘောပေါက်စေရုံသာမက

ကိုယ်တိုင်ဆက်လက်လေ့လာနိုင်စွမ်းရှိဖို့ နဲ့

နိုင်ငံရပ်ခြားပညာရှင်များနဲ့ ပြောဆိုဆွေးနွေးနိုင်ဖို့အထိ ရည်ရွယ်ရေးသားထားတဲ့ စာအုပ်ဖြစ်ပါတယ်။

အခန်းတိုင်းမှာ အနှစ်ချုပ်၊ လေ့ကျင့်ရန်မေးခွန်းနှင့်အဖြေများကိုပါ ထည့်သွင်းပေးထားတဲ့အတွက် ဆရာကိုင်အဖြစ်ရော၊ ကျောင်းသားလက်စွဲအဖြစ်ပါ အသုံးပြုနိုင်တယ်။

==============

အေအိုင် နဲ့ပါတ်သက်ပြီး...

ကိုယ်တိုင်စဉ်းစားတွေးခေါ်လိုသူတွေအတွက်

ကိုယ်ပိုင်တီထွင်ဖန်တီးလိုသူတွေအတွက်

Artificial Intelligence: A Modern Approach, 4th Edition စာအုပ်ရဲ့

အခန်း ၁၀ ကနေ ၁၈ အထိကို

အသေးစိတ်ဖွင့်ဆိုရှင်းပြထားတဲ့

"နည်းသစ်ဉာဏ်ရည်တုပညာ အဆင့်မြင့်သီအိုရီများ"

စာအုပ်ကို

မကြာမီ ဖြန့်ချိတော့မှာ ဖြစ်ပါတယ်။

"နည်းသစ်ဉာဏ်ရည်တုပညာ အဆင့်မြင့်သီအိုရီများ"

==================================

အခန်း ၁၀ အသိပညာကို ကိုယ်စားပြုခြင်း “လက်တွေ့ကမ္ဘာမှာရှိတဲ့ အမျိုးမျိုးသောအချက်အလက်တွေကို ယုတ္တိရှိရှိဆင်ခြင်နိုင်ပြီး ပြဿနာတွေကို ဖြေရှင်းနိုင်တဲ့ ပုံစံနဲ့ မည်သို့ကိုယ်စားပြုနိုင်ကြောင်း ဒီအခန်းမှာ ဆွေးနွေးထားတယ်။” အခန်း ၁၁ အလိုအလျောက် အစီအမံချမှတ်ခြင်း “အေအိုင်အေးဂျင့်တစ်ခုဟာ ပြဿနာရဲ့တည်ဆောက်ပုံကို အကျိုးရှိရှိအသုံးချပြီး ရှုပ်ထွေးတဲ့လုပ်ဆောင်ချက်အစီအစဉ်တွေကို ဘယ်လို ထိရောက်စွာတည်ဆောက်နိုင်ကြောင်း ဒီအခန်းမှာ လေ့လာမှာဖြစ်တယ်။” အခန်း ၁၂ မရေရာမှုကို ကိန်းဂဏန်းဖြင့်တိုင်းတာခြင်း “ယုံကြည်မှုပြကိန်းဂဏန်းအတိုင်းအတာအဆင့်တွေအသုံးပြုပြီး မသေချာမရေရာမှုတွေကို ဘယ်လိုထိန်းချုပ်နိုင်ကြောင်း ဒီအခန်းမှာ တွေ့မြင်ရမှာဖြစ်တယ်။” အခန်း ၁၃ ဖြစ်နိုင်ခြေနှင့်ဆိုင်သော ကြောင်းကျိုးဆင်ခြင်ခြင်း “ဖြစ်နိုင်ခြေသီအိုရီရဲ့ နိယာမတွေနဲ့အညီ မသေချာမရေရာမှုအောက်မှာ ကျိုးကြောင်းဆင်ခြင်နိုင်ဖို့ ထိရောက်တဲ့ ကွန်ယက်ပုံစံတွေကို ဘယ်လိုတည်ဆောက်ရမယ်ဆိုတာနဲ့ ဆက်စပ်မှု (correlation) နဲ့ အကြောင်းတရားအရင်းခံ (causality) ကြားက ကွာခြားချက်ကို ဘယ်လိုခွဲခြားရမယ်ဆိုတာ ဒီအခန်းမှာ ရှင်းပြထားပါတယ်။” အခန်း ၁၄ အချိန်ပေါ်မူတည်၍ ဖြစ်နိုင်ခြေဆိုင်ရာကြောင်းကျိုးဆင်ခြင်ခြင်း “ရှင်းလင်းထင်ရှားတဲ့အချက်က တကယ့်ကို အနည်းငယ်လေးပဲရှိတဲ့အချိန်မျိုးမှာတောင် လက်ရှိအခြေအနေကို အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆိုခြင်း (Interpret the Present) အတိတ်ကို နားလည်ခြင်း (Understand the Past) နဲ့ အနာဂတ်ကို ကြိုတင်ခန့်မှန်းခြင်း (Predict the Future) တွေ လုပ်ဖို့ ကျိုးစားမယ်။” အခန်း ၁၅ ရိုးရှင်းသောဆုံးဖြတ်ချက်များ ချမှတ်ခြင်း “အေးဂျင့်တစ်ဦးဟာ မသေချာမရေရာသော ကမ္ဘာမှာ မိမိလိုချင်တဲ့အရာကို အနည်းဆုံးတော့ ဖြစ်နိုင်သမျှအတိုင်းအတာပမာဏနဲ့ ပျမ်းမျှလောက် ရရှိစေဖို့ ဘယ်လို ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ ချမှတ်သင့်တယ်ဆိုတာကို ဒီအပိုင်းမှာ လေ့လာသွားပါမယ်။” အခန်း ၁၆ ရှုပ်ထွေးသောဆုံးဖြတ်ချက်များ ချမှတ်ခြင်း “မနက်ဖြန်မှာ နောက်ထပ် ဆုံးဖြတ်ချက်တစ်ခုကို ရင်ဆိုင်ရနိုင်တယ်ဆိုတဲ့ အချက်ကိုလည်း ထည့်သွင်းစဉ်းစားရင်း၊ ဒီနေ့ ဘာလုပ်ရမလဲဆိုတာကို ဆုံးဖြတ်တဲ့ နည်းလမ်းတွေကို ဒီအခန်းမှာ လေ့လာသွားမှာဖြစ်တယ်။” အခန်း ၁၇ အေးဂျင့်အများပါ ဆုံးဖြတ်ချက်ချခြင်း “ပတ်ဝန်းကျင်မှာ အေးဂျင့်တစ်ခုထက်ပိုပြီး ရှိနေတဲ့အခါ ဘာလုပ်ရမယ်ဆိုတာကို ဆန်းစစ်ပါမယ်။” အခန်း ၁၈ ဖြစ်တန်ခြေအခြေပြု ပရိုဂရမ်ရေးဆွဲခြင်း ‘ဖြစ်နိုင်ခြေဆိုင်ရာအသိပညာကိုယ်စားပြုမှု’(probabilistic knowledge representation) နဲ့ ‘မသေချာမရေရာသော ဒိုမိန်းနယ်ပယ်တွေမှာကျိုးကြောင်းဆင်ခြင်ကောက်ချက်ချခြင်း’ (inference in uncertain domains) တို့အတွက်၊ ‘အားလုံးအတွက်စွယ်စုံသုံး ဘာသာစကားများ’ (universal languages) ရဲ့ အယူအဆကို ရှင်းပြပါမယ်။”