ဉာဏ်ရည်တုပညာ ပြဿနာ

 ဉာဏ်ရည်တုပညာ ပြဿနာ

================

Q. Are there agent functions that cannot be implemented by any agent program?

မေး. ဘယ်လိုအေးဂျင့်ပရိုဂရမ်မျိုးမှအကောင်အထည်ဖေါ်လို့မရတဲ့ အေးဂျင့်ဖန်ရှင်တွေရှိပါသလား။

A. Yes; the agent function might specify that the agent print true when the percept is a Turing machine program that halts, and false otherwise.

(Note: in dynamic environments, for machines of less than infinite speed, the rational agent function may not be implementable; e.g., the agent function that always plays a winning move, if any, in a game of chess.)

ဘယ်လိုအေးဂျင့်ပရိုဂရမ်မျိုးကမှ အကောင်အထည်ဖေါ်လို့မရတဲ့ အေးဂျင့်ဖန်ရှင်တွေရှိပါတယ်။ ဆိုပါစို့ အေးဂျင့်ဖန်ရှင်တစ်ခုဟာ ကျူးရင်စက် (Turing Machine)မှာ run တဲ့ program ရပ်တန့်ပြီးဆုံးသွားတာကို အာရုံခံသိရှိလိုက်တဲ့အချိန်မှာ True လို့ output အနေနဲ့ ပြရမယ်။ ဒါမှမဟုတ်ရင် False လို့ ပြရမယ်ဆိုပါစို့။ အဲဒီလို အေးဂျင့်ဖန်ရှင်မျိုးကို ဘယ်အေးဂျင့်ပရိုဂရမ်ကမှ အကောင်အထည်ဖေါ်ဆောင်ရွက်နိုင်စွမ်းမရှိဘူး။

(ဤအချက်ကို နားလည်သဘောပေါက်နိုင်ရန်၊ ကွန်ပြူတာသိပ္ပံပညာရပ်ရှိ "တွက်ချက်ခြင်းဆိုင်ရာ ရှုပ်ထွေးခက်ခဲမှုများ "computational complexity" သင်္ခန်းစာတွင်ပါဝင်သော၊ "Halting Problem သည် NP-Hard ဖြစ်ကြောင်း" ကို နားလည်ပြီးဖြစ်ရပါမည်။ ယင်းအချက်များကို ညာဏ်ရည်တုပညာရပ်အတွက်လိုအပ်သော သင်္ချာပညာအခြေခံများ အခန်းတွင် ဆွေးနွေးပါမည်။)

(မှတ်ချက်။ ပြောင်းလဲလှုပ်ရှားနေတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင် (Dynamic Environment) တွေမှာဆိုရင်၊ အနန္တကိန်းထက်ငယ်တဲ့ အမြန်နှုန်းရှိတဲ့စက်အတွက်၊ စစ်တုရင်ကစားပွဲမှာ အမြဲတမ်းနိုင်မယ့် ရွှေ့ကွက်မျိုးနဲ့ကစားဖို့ (တကယ်လို့ အဲဒီလို အမြဲတမ်းနိုင်မယ့်စကားကွက်မျိုးရှိခဲ့ရင်တောင်) ဘယ်လို ကြောင်းကျိုးညီညွတ်မှန်ကန်တဲ့ အေးဂျင့်ဖန်ရှင်မျိုးကိုမှ အကောင်အထည်ဖေါ်ရေးသားနိုင်မှာ မဟုတ်ဘူး။)

Salvage Reward သင်္ဘောကယ်တင်ခ

 Salvage Reward သင်္ဘောကယ်တင်ခ တောင်းခံရာတွင်

ဥပဒေပါတာဝန်ကို ထမ်းဆောင်ခြင်းသည် မိမိသဘောဆန္ဒအလျောက် ဆောင်ရွက်ခြင်း ဟုတ်-မဟုတ်

မည်သို့သော ဆေင်ရွက်ခြင်းသည် ကယ်တင်ခ တောင်းခံပိုင်ခွင့်ရှိခြင်း

=================

ရေကြောင်းသွားလာရေးသင်္ဘောတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး၊ ကယ်တင်ခတောင်းခံနိုင်ဖို့ဆိုရင် အနဲဆုံး အောာက်ပါ အချက် လေးချက်နဲ့ ကိုက်ညီရပါမယ်။

(၁) ကယ်တင်တဲ့အရာဟာ ရေကြောင်းသွားလာရေးဆိုင်ရာပစ္စည်းတစ်ခု ဖြစ်ရမယ်။ "must be maritime property" (ဖောင်၊ မီးပြသင်္ဘော၊ ဘော်ယာ မဖြစ်ရ)

(၂) ကယ်တင်မဲ့အရာဟာ တကယ်ကို အန္တရာယ်ရှိတဲ့အခြေအနေဖြစ်ရမယ် (must be in real danger)

(၃) ကယ်တင်ခြင်းလုပ်ငန်းကို မိမိ သဘော ဆန္ဒအလျောက် ဆောင်ရွက်တာ ဖြစ်ရမယ်( must be voluntary)

(၄) ကယ်တင်ခြင်းလုပ်ငန်းဟာ အောင်မြင်ရမယ်( must be successful)

***********

ရေယာဉ်တစ်စီးဟာ ဒုက္ခအခက်အခဲရှိနေတဲ့ တခြားရေယာဉ်တွေကို အကူအညီပေးဖို့ကို

the Merchant Shipping (Safety and Load Line Conventions) Act 1932 ရဲ့ ပုဒ်မ ၂၆ မှာ အတိအလင်းပြဌာန်းထားပါတယ်။

ဒီအခါမှာ စဉ်းစားစရာ ရှိလာတာက အဲ့ဒီလို ဥပဒေပါတာ၀န်ကို ထမ်းဆောင်ခြင်းဟာ "မိမိ သဘော ဆန္ဒအလျောက် ဆောင်ရွက်ခြင်း" ဖြစ် မဖြစ် ဆိုတာပါပဲ။

ဒါပေမဲ့ အဲ့ဒီဥပဒေရဲ့ ပုဒ်မ ၂၆(၇) မှာပဲ

"ဤ ပုဒ်မပါမည်သည့်အချက်ကမျှ ၁၉၁၁ ရေကြောင်းဆိုင်ရာပြဌာန်းချက်အက် ဥပဒေပုဒ်မ ၆ ပါ ပြဌာန်းချက်များအပေါ် အကျိုးသက်ရောက်မှု မရှိစေရ။ ၎င်းပြင် ဤ ပုဒ်မပါ ပြဌာန်းချက်များကိုလိုက်နာခြင်းသည် သူ၏ ကယ်တင်ခြင်းအခွင့်အရေး သို့မဟုတ် အခြားလူတစ်ဦး၏ ကယ်တင်ခြင်းအခွင့်အရေးကို မထိခိုက်စေရ။"

လို့ အတိအလင်း ဖော်ပြထားတဲ့အတွက်

ဥပဒေပါတာ၀န်တရပ်ကို ထမ်းဆောင်ခြင်းဖြစ်ပေမဲ့လည်း ကယ်တင်ခ တောင်းခံနိုင်ပါတယ်။ တရားပြိုင်ဖက်က "မိမိ သဘော ဆန္ဒအလျောက် ဆောင်ရွက်ခြင်း" မဟုတ်ဘူးဆိုပြီး ကန့်ကွက်ပိုင်ခွင့် မရှိပါဘူး။

***********

သင်္ဘောတွေကို ကယ်တင်ရေးနဲ့ပတ်သက်ပြီး နောက်ထပ် စဉ်းစားစရာအချက်က

ဘယ်လို ဘယ်လောက်အထိ၊ ဘယ်လို ပုံစံမျိုးနဲ့ လုပ်ကိုင်ဆောင်ရွက်ပေးမှ သင်္ဘောကို ကယ်တင်ရာရောက်သလဲဆိုတဲ့ ကိစ္စဖြစ်ပါတယ်။

The Tower Bridge [1936 P 30] ကေ့စ်မှာ

တရားပြိုင်ရဲ့ သင်္ဘောဟာ ရေခဲပင်လယ်ပြင်မှာ အန္တရာယ်ကြုံနေတဲ့အတွက် အရေးပေါ်အကူအညီပေးဖို့ SOS (Save Our Solus) messgae လွှင့်လိုက်တယ်။ အဲ့ဒီအခါမှာ တရားလိုရဲ့သင်္ဘောက တရားပြိုင်ရဲ့ သင်္ဘောကို ကူညီဖို့သွားတဲ့အခါ ၆-မိုင်အနီးအနားထိအောင် ရောက်လာပြီဖြစ်တယ်။ ဒါပေမဲ့ အဲ့ဒီအချိန်မှာ တရားပြိုင်ရဲ့ သင်္ဘောဟာ အကူအညီတောင်းစဉ်ကလောက် အခြေအနေမဆိုးတော့ဘူး၊ အန္တရာယ်မများတော့ဘူးဆိုတာ သိလိုက်ရတယ်။ အဲ့ဒါကြောင့် တရားလိုဟာ တရားပြိုင်တောင်းဆိုသလို အဆင်သင့်စောင့်နေပေးဖို့ နဲ့ နောက်ဆိပ်ကမ်းကပ်တဲ့အထိ ကြည့်ပေးဖို့ တောင်းဆိုချက်ကို ငြင်းပယ်ခဲ့တယ်။ ဒါပေမဲ့လဲ တရားပြိုင်ကို အန္တရာယ်ကင်းတဲ့ ရေလမ်းကြောင်းကနေ မောင်းနှင်နိုင်ဖို့ကို ရေဒီယိုဆက်သွယ်ရေးစက်နဲ့ တရားလိုက အကြံဥာဏ်ပေးခဲ့တယ်။

တကယ်တော့ တရားလိုဟာ the Merchant Shipping (Safety and Load Line Conventions) Act 1932 ရဲ့ ပုဒ်မ ၂၆ မှာ ပြဌာန်းထားတဲ့ "ဒုက္ခရောက်နေတဲ့ ရေယာဉ်တွေရဲ့ အကူအညီတောင်းခံမှုကို ဆောင်ရွက်ပေးဖို့တာ၀န်"ကို လိုက်နာဆောင်ရွက်ခြင်းသာဖြစ်ပေမယ့်၊ အဲ့ဒီလိုဆောင်ရွက်ခြင်းဟာ သူ့ရဲ့ ကယ်တင်ခ တောင်းခံပိုင်ခွင့်ကို မတားဆိးနိုင်ဘူး၊ တရားလိုရဲ့အကူအညီဟာ တရားပြိုင်ဆီကနေ "သင်္ဘာကိုကင်တယ်ခ" ရထိုက်တယ်လို့ တရားရုံးက ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်။

ဒီကေ့စ်ကိုကြည့်ရင် သင်္ဘောတစ်စင်းကို အန္တရာယ်ကင်းအောင် ခုတ်မောင်းသွားလာနိုင်ဖို့ အဝေးကနေ (ရေဒီယိုဆက်သွယ်ရေးစက်နဲ့) အကြံပေးခြင်းကလည်း၊ ကယ်တင်ခ တောင်းခံပိုင်ခွင့် ရှိတယ်ဆိုတာကို သိရှိနိုင်ပါတယ်။

(REF: Simon Baughen, Shipping Law, Sixth Edition, Routledge, 2015, p.289)

ပေါ့ဆမှု တာဝန်မကင်းသောပေါ့ဆမှု သူတပါးအတွက်တာဝန်ရှိမှု

 ပေါ့ဆမှု၊ တာဝန်မကင်းသောပေါ့ဆမှု၊ သူတပါးအတွက်တာဝန်ရှိမှု နှင့်

ရှုပ်ထွေးသောဖြစ်စဉ်တစ်ခု

=============

Ted ဟာ Ace Medical Supplies ကုမ္ပဏီရဲ့ ယာဉ်မောင်းအဖြစ် အလုပ်ဝင်တာ နှစ်ရက်ပဲရှိသေးတယ်။ သူဟာ မကြာသေးခင်ကပဲ ကုန်ပစ္စည်းတင်မော်တော်ယာဉ်အကြီးစား (HGV - Heavy Goods Vehicle)မောင်းနှင်ခွင့်လိုင်စင် ရခဲ့ပြီးဖြစ်ပေမယ့်၊ သူကို့ အသေးစားဗင်ကားများလေးတွေကို မောင်းဖို့အတွက်ပဲ အလုပ်ခန့်ခဲ့တာဖြစ်တယ်။

တရက်မှာ ရထားတိုက်မှုတခုဖြစ်ပြီး သွေး အရေးတကြီးလိုအပ်နေလို့ အမြန်ပို့ပေးဖို့အကြောင်း Ace Medical Supplies ကုမ္ပဏီကို ဖုန်းခေါ်ပြီး သွေးမှာယူမှုတစ်ခု ဖြစ်ခဲ့တယ်။ အဲ့ဒီနေ့မှာပဲ ကုန်ပစ္စည်းသယ်တဲ့မော်တော်ယာဉ်အကြီးစားတွေကို ပုံမှန်မောင်းနေကျ HGV ယာဉ်မောင်း Greg ကလည်း ဖျားနာနေတယ်။ အဲ့ဒါကြောင့် ဖောက်သည်ကို ပြိုင်ဖက်ကုမ္ပဏီတွေဆီကို ရောက်သွားမှာစိုးရိမ်တဲ့ မန်နေဂျာ Angie က Ted ကို ကုန်ပစ္စည်းသယ်တဲ့ မော်တော်ယာဉ်ကို မောင်းပြီး ပစ္စည်းပို့ပေးဖို့ တောင်းဆိုခဲ့တယ်။ Ted က အဲ့ဒီကားကိုမောင်းသွားပြီး ပစ္စည်းသွားပို့တဲ့အခါမှာ၊ လမ်းအကွေ့တနေရာမှာ အမှောင်ထဲကနေ လမ်းဖြတ်ကူးလာတဲ့ Maya ကို အရှိန်မထိမ်းနိုင်ပဲ ဝင်တိုက်မိခဲ့တယ်။

အဓိက ငြင်းချက်အနေနဲ့ "Maya ဟာ သူမရဲ့ထိခိုက်နစ်နာမှုအတွက်၊ Ted ကို သူ့ရဲ့ပေါ့ဆမှုကြောင့် ဖြစ်ရပါတယ်ဆိုပြီး တရားစွဲဆိုလျော်ကြေးတောင်းခံနိုင်သလား" ဆိုတာကို စဉ်းစားမှာဖြစ်ပါတယ်။

အဲ့ဒီကိစ္စကို တရားမနစ်နာမှု ဥပဒေကြောင်းအရ ဝေဖန်သုံးသပ်ကြည့်တဲ့အခါ

၁. "Donoghue v Stevenson [1932 UK HL 100]" ကေ့စ်မှာ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တဲ့ "neighbour principle" အရ Ted မှာ Maya ကို မထိခိုက်စေဖို့ တာဝန်ရှိပါတယ်။

ဒါဟာ ယာဉ်မောင်းတိုင်းဟာ လမ်းအသုံးပြုသူတိုင်းအတွက် တာဝန်ရှိတာဖြစ်တယ်။

၂. ဒါဆိုရင် Ted ဟာ အဲ့ဒီ တာဝန်ကို ချိုးဖောက်ခဲ့သလား ဆိုတာ စဉ်းစားရမှာဖြစ်ပါတယ်။

"Nettleship v Weston [1971] 2 QB 691" နဲ့

"Wilsher v Essex Area Health Authority [1988] AC 1074" ကေ့စ်တွေအရ၊ Ted ဟာ အလုပ်ဝင်တာ နှစ်ရက်ပဲရှိသေးပေမဲ့လဲ၊ HGV လိုင်စင်ရပြီးသားဖြစ်လို့ သူဟာ အရည်အချင်းပြည့်ဝတဲ့ HGV ဒရိုင်ဘာတစ်ရောက်လို့ပဲ မှတ်ယူရမှာဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် သာမန်အားဖြင့်တော့ သူဟာပေါ့ဆခဲ့တယ်လို့ ယူဆနိုင်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။

"Res ipsa loquitur" မူသဘောတရားအရ၊ "Maya ကိုတိုက်မိခြင်းဟာ Ted ရဲ့ ပေါ့ဆခြင်းအတွက် သက်သေပဲ" လို့ ကောက်ယူနိုင်မဲ့ အခြေအနေတွေ ရှိ-မရှိ၊ အရေးတကြီးအလျင်လိုနေမှု၊ ယာဉ်မောင်းတဲ့အမြန်နှုန်း၊ လမ်းရဲ့အခြေအနေ၊ ရာသီဥတု... စတာတွေကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်လေ့ဖို့ လိုပါတယ်။

၃. ဒါကြောင့် Ted ဟာ သူ့ရဲ့ ဂရုစိုက်ရမဲ့တာဝန်ကို ချိုးဖောက်ခဲ့လို့ Maya မှာ ထိခိုက်နစ်နာမှု ဖြစ်ရတာလား ဆိုရင် "ဟုတ်တယ်" လို့ပဲ ဖြေရမှာဖြစ်ပါတယ်။

ဒါပေမယ့် ဒါဟာ မပြည့်စုံသေးပါဘူး။

Ted ဟာ ပေါ့ဆခဲ့တယ်သူရင်၊ သူ့ကို ခိုင်းလိုက်တဲ့ မန်နေဂျာ Angie မှာလည်း "အလုပ်ရှင် အလုပ်သမား ဆက်သွယ်ချက်အရ" သူတပါးအတွက်တာဝန် (Vicarious Liability) ရှိပါတယ်။

ဒါ့အပြင် အသေးစားဗင်ကားလေးတွေကိုမောင်းဖို့အတွက်ပဲ အလုပ်ခန့်ခဲ့တဲ့ Ted အနေနဲ့ အခုကို HGVကိုမောင်းခြင်းဟာ "အလုပ်ရဲ့ ဘောင်အတွင်း ကျရောက်မှု ရှိ - မရှိ" ဆိုတာကိုလည်း စဉ်းစားရပါမယ်။ ဒီကိစ္စဟာ အတော်လေး အငြင်းပွားမဲ့ အပိုင်းဖြစ်ပါတယ်။ (အလုပ်ရဲ့ဘောင်အတွင်းကျရောက်ရင် အလုပ်ရှင်မှာ တာဝန်ရှိတဲ့အတွက် ဖြစ်တယ်။)

ဒါ့အပြင် အမှောင်ထဲမှာ (ပေါ့ဆစွာ) လမ်းဖြတ်ကူးလာတဲ့ Maya မှာလည်း "contributory negligence" (တာဝန်မကင်းသောပေါ့ဆမှု။ နစ်နာမှုအတွက် တရားလိုမှာလည်း တစိတ်တပိုင်း ပေါ့ဆတာဝန်ရှိမှု) ရှိနေနိုင်ကြောင်းကိုလည်း ထည့်သွင်းစဉ်းစားရမှာ ဖြစ်ပါတယ်။

နိဂုံးချုပ်အားဖြင့်တော့ အခုလို ကေ့စ်မျိုးကို "yes/no ယတိပြတ်ဖြေလိုက်ရင်၊ ဘယ်သူ့မှာ တာဝန်ရှိတယ်လို့ အတိအကျဖြေလိုက်ရင် ပြည့်စုံမှန်ကန်တဲ့အဖြေ ရမှာမဟုတ်ဘူး၊ ဘက်ပေါင်းစုံက ပြည့်စုံအောင် စဉ်းစားမှသာ အနီးစပ်ဆုံးမှန်နိုင်မဲ့အဖြေကို ရမှာ" ဖြစ်ကြောင်း တင်ပြလိုက်ပါတယ်။

REF: Carol Brennan, Concentrate Tort Law, 2017, Oxford University Press, p.74-75

နစ်နာမှုမရှိသောချိုးဖေါက်ခံရမှု နှင့် ချိုးဖေါက်ခံရမှုမရှိသောနစ်နာမှု

 (1) "Injuria sine damno" (Wrong without damage) 

နစ်နာမှုမရှိသော ချိုးဖေါက်ခံရမှု

(တရားပြိုင်က တရားလိုရဲ့ အခွင့်အရေးကိုချိုးဖောက်တာ။ ဒါပေမယ့် တရားလိုမှာတော့ အထူးနစ်နာမှုမရှိဘူး။)

Ashby vs. White (1703  2 Raym Ld. 938)   

မိမိ မဲပေးလိုသူ ရွေးကောက်ပွဲ အောင်နိုင်သော်လည်း၊ မိမိ၏ မဲပေးခွင့်ကို ပိတ်ပင်တားမြစ်ခဲ့တဲ့အတွက်၊ ထိုကဲ့သို့ မဲပေးခွင့်ကို ပိတ်ပင်တားမြစ်ခဲ့သူအား တရားစွဲနိုင်၊ လျော်ကြေးတောင်းနိုင်။

Marzetti vs. Williams (1830 1 B &AD 415)  

valid ဖြစ်တဲ့ ဘဏ်ချက်လက်မှတ်ကို ငြင်းပယ်ခြင်းအတွက် ဘဏ်မန်နေဂျာကို တရားစွဲ၍ လျော်ကြေးတောင်းခံနိုင်။

(မှတ်ချက်။ အထူးသတိပြုသင့်တဲ့အချက်တွေအနေနဲ့

(က)ဒီနေ့ခေတ်အခါမှာ ရွေးကောက်ပွဲနဲ့ ပတ်သက်ရင် (ရွေးကောက်ပွဲ / ရွေး-ကော် ဆိုင်ရာ) ဥပဒေ နည်းဥပဒေတွေအရသာ ဆောင်ရွက်ရမှာဖြစ်ပြီး၊ ကေ့စ်မှာ ပါသလို မဲပေးခွင့်မရလို့ သက်ဆိုင်ရာ (မဲရုံမှူး စသည်) ကို တရားမကြောင်းအရ တရားစွဲဆိုပြီး လျော်ကြေးတောင်းဆိုနိုင်ဖို့ဟာ၊ မဖြစ်နိုင်တော့သလောက်ပဲဆိုတာကို သတိချပ်ရပါမယ်။

(ခ) အလားတူ ယနေ့အခါမှာ ဘဏ်တွေက သတ်မှတ်ထားတဲ့ Terms and Conditions တွေဟာ၊ ဘဏ်တွေဖက်ကို သေသေချာချာ အသာယူ အကာအကွယ်ပေးထားတဲ့အချက်တွေသာဖြစ်လို့  "ဘဏ်ချက်လက်မှတ်ကို ငြင်းပယ်လို့  ဘဏ်မန်နေဂျာကို တရားစွဲပြီး လျော်ကြေးတောင်းဖို့" ဆိုတာ လုံးဝနီးပါး မဖြစ်နိုင်သလောက်ပဲဆိုတာလဲ သတိချပ်ရပါမယ်။

*********************

(၂) "Damnum sine injuria" (Damage without wrong) 

ချိုးဖေါက်ခံရမှုမရှိသော နစ်နာမှု 

(တရားလိုမှာ နစ်နာမှုရှိတယ်။ ဒါပေမဲ့ တရားပြိုင်က တရားလိုရဲ့ အခွင့်အရေးကို ချိုးဖောက်တာ မဟုတ်ဘူး။)

Gloucester Grammar School Case (1410) YB 11 Hen. IV 

တရားလိုရဲ့ ကျောင်းရှေ့မှာ တရားပြိုင်က ကျောင်းလာဖွင့်၊ ကျောင်းခလ လျော့ပေး။ တရားလိုကျောင်းက ကျောင်းသားတွေက တရားပြိုင်ကျောင်းကို ရောက်သွား။ တရားလို စီးပွားရေးအရနစ်နာ၊ သို့သော် တရားပြိုင်က တရားလိုရဲ့ တရားဝင် အခွင့်အရေးကို ချိုးဖောက်တာ မဟုတ်ဘူး။ အဲ့ဒီနစ်နာမှုအတွက် တရားလိုသည် တရားပြိုင်ထံမှ လျော်ကြေးရခွင့်မရှိ။

Mogul Steamship Co Ltd v McGregor, Gow & Co [1892] AC 25 

လို -  ပြိုင် တွေဟာ သင်္ဘောနဲ့ ကုန်စည်ပို့ဆောင်ရေးလုပ်တဲ့ ကုမ္ပဏီတွေ။ တရားပြိုင် McGregor ကဉီးဆောင်ပြီး သင်္ဘောကုန်စည်ပို့ဆောင်ရေးအသင်း ဖွဲ့တယ်။ တရားလို ကို ပါဝင်ခွင့်မပြုဘူး။ အဲ့ဒီအသင်းနဲ့ ပို့ဆောင်သူတွေ ကို ဈေးလျော့ပေးတယ်။ သူတို့အသင်းဝင် တွေနဲ့ ဆက်သွယ်ဆောင်ရွက်တဲ့ ကိုယ်စားလှယ်တွေကိုလည်း ၅% ကော်မရှင်ပေးတယ်။ လို Mogul  နဲ့ အလုပ်လုပ်တဲ့ ကိုယ်စားလှယ်တွေကိုလည်း ကော်မရှင်မပေးဘူးလို့ ခြိမ်းခြောက်တယ်။ အဲ့ဒီအခါမှာ တရားလို Mogul Steamship က သူ့ရဲ့ အကျိုးစီးပွားကို ထိခိုက်စေတဲ့ ပူးပေါင်းကြံစည်မှုရှိတယ်ဆိုပြီး  လျော်ကြေးပေးဖို့ McGregor ကို တရားစွဲတယ်။ 

တရားရုံးက  "တရားလိုဟာ စီးပွားရေးအရ ဆုံးရှုံးတာမှန်ပေမဲ့  တရားပြိုင်ဟာ သူ့အခွင့်အရေးအရ သူစီးပွားရှာတာဖြစ်တယ်။ တရားလိုမှာလည်း အလားတူ အခွင့်အရေးရှိတယ်။  တရားပြိုင်ကို ဥပဒေချိုးဖောက်တယ်လို့ ဆိုနိုင်မှာမဟုတ်ဘူး။ ဒါကြောင့် တရားလိုဟာ လျော်ကြေးမရထိုက်ဘူး" လို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်။

(မှတ်ချက်။ အထူးသတိပြုသင့်တဲ့အချက်ကတော့ ဒီနေ့ခေတ်အခါမှာ နိုင်ငံတိုင်းလိုလိုမှာ "မျှတသောယှဉ်ပြိုင်မှု ဥပဒေ Fair Competition Act" တွေ ရှိနေပြီဖြစ်တဲ့အတွက် အဲ့ဒီ စီရင်ထုံး ၂ခုဟာ မှန်တော့မှာ မဟုတ်ဘူး။)

အသေးစိပ် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်သိချင်တယ်ဆိုရင်

Total Network [2008] 1 AC 1174

JSC BTA Bank v Ablyazov (No 14) [2017] EWCA Civ 40

ကေ့စ်တွေကို လေ့လာပါ။)

*****************

အနှစ်ချုပ်

၁။ တရားပြိုင်ဟာ တရားလိုရဲ့ တရားဝင်အခွင့်အရေးတရပ်ကို ချိုးဖောက်ရင်၊ တရားလိုမှာ အထူး နစ်နာမှု ရှိသည်ဖြစ်စေ မရှိသည် ဖြစ်စေ၊ တရားပြိုင်မှာ တာဝန်ရှိတယ်။

၂။ တရားလိုမှာ နစ်နာမှုရှိပေမယ့်၊ တရားပြိုင်ဟာ တရားလိုရဲ့ တရားဝင်အခွင့်အရေးတရပ်ကို ချိုးဖောက်တာမဟုတ်ဘူးဆိုရင်၊ တရားပြိုင်မှာ တာဝန်မရှိဘူး။

၃။ အဲ့ဒီတရားမနစ်နာမှုဆိုင်ရာ သဘောတရားတွေအတွက်၊ ဥပမာအနေနဲ့ တင်ပြဆွေးနွေးခဲ့တဲ့ စီရင်ထုံး လေးခုလုံးဟာ ယခု (၂၀၂၀) ခေတ်အခြေအနေနဲ့ လုံးဝနီးပါး ကိုက်ညီမှုမရှိတော့ဘူးဆိုတာကို အထူးဂရုပြုသင့်ပါကြောင်း။

စိတ်ဒဏ်ရာ၊ ထိတ်လန့်တုန်လှုပ်မှု နှင့် တာဝန်ရှိမှု

 စိတ်ဒဏ်ရာ၊ ထိတ်လန့်တုန်လှုပ်မှု နှင့် တာဝန်ရှိမှု

=====================

McLoughlin v O’Brian [1983 1 AC 410]

ဆိုတဲ့ကေ့စ်မှာ

တရားလိုရဲ့ ယောက်ျားနဲ့ ကလေးသုံးရောက်ဟာ ယာဉ်မတော်တဆမှုတခုဖြစ်တယ်။ မတော်တဆမှုဖြစ်တဲ့အချိန်က တရားလိုက အိမ်မှာပဲရှိနေတာဖြစ်ပြီး နောက် ၂-နာရီ ကြာမှ မတော်တဆမှုအကြောင်းကို သိရှိလိုက်တာဖြစ်တယ်။ သူမဟာ သူ့ယောက်ျားနဲ့ ကလေးတွေကို တင်ထားတဲ့ဆေးရုံကို လိုက်သွားခဲ့တယ်။ (ကိုယ်တိုင် ကားမောင်းပြီး သွားတာမဟုတ်။) Google Map အရ ဆေးရုံရောက်ဖို့ ၃၀-မိနစ်ကြာနိုင်တယ်လို့ ဆိုတယ်။

အဲ့ဒီမှာ သူမဟာ သမီးအငယ်ဆုံး သေဆုံးသွားတာကို သိလိုက်ရတယ်။ သူမရဲ့ ယောက်ျားနဲ့ ကျန်တဲ့ကလေးနှစ်ရောက်ကိုလည်း အခင်းဖြစ်စဉ်ကအတိုင်း ရွှံ့တွေ ဆီတွေပေကျံနေတဲ့ ထိခိုက်ဒါဏ်ရာတွေနဲ့ မြင်တွေ့လိုက်ရတယ်။ အဲ့ဒိလို အဖြစ်အပျက်ကြောင့် မြင်ကွင်းကြောင့် သူမဟာ အကြီးအကျယ်ထိတ်လန့်တုန်လှုပ်မှုဖြစ်ပြီး "စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာမကျန်းမာမှု"ကို ခံစားခဲ့ရတယ်။ အဲ့ဒါကြောင့် သူမဟာ တရားမနစ်နာမှု စွဲဆိုခဲ့တယ်။

အဲ့ဒီလို သူမဟာ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာမကျန်းမာမှုကို ခံစားခဲ့ရတယ်ဆိုတာကို House of Lords က လက်ခံခဲ့တယ်။ "အခင်းဖြစ်ပြီးလျှင်ပြီးခြင်း" ဆိုတဲ့စကားရပ်အတွက် "နှစ်နာရီခွဲ" ဆိုတဲ့အချိန်ဟာ သိပ်မရှည်လျားလှပါဘူးလို့လည်း ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်။

တရားပြိုင်ရဲ့ပေါ့ဆမှုကြောင့် သူမရဲ့မိသားစုအပေါ် ဒီလိုထိခိုက်ဒါဏ်ရာရစေခြင်းဟာ၊ တရားလိုကို အကြီးအကျယ်ထိတ်လန့်တုန်လှုပ်မှု ဖြစ်စေပြီး စိတ်ဒဏ်ရာ ရစေမယ်ဆိုတာ တရားပြိုင်အနေနဲ့ "ကြိုတင်သိမြင်နိုင်လောက်တဲ့အချက်" ဖြစ်တယ်၊ ဒါကြောင့် တရားလိုဟာ နစ်နာကြေး ရထိုက်တယ်လို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်။

*****************

အခုလို စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာထိခိုက်နစ်နာမှုနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အမှုတွေမှာ အရေးကြီးတဲ့အချက် သုံးချက်ရှိပါတယ်။

(၁) တရားလိုနဲ့ ထိခိုက်နစ်နာသူတွေရဲ့ ဆက်စပ်ပတ်သက်မှု။ လင်မယား/သားသမီး.. စသည်ဖြင့် အလွန် နီးစပ်တဲ့ ဆက်နွယ်မှုရှိ မရှိ။

(၂) တရားလိုနဲ့ဟာ "အခင်းဖြစ်ပြီးလျှင်ပြီးခြင်း" ကိုယ်တိုင် ကြား-သိ-မြင်-တွေ့ ရတာ ဟုတ် မဟုတ်။

(၃) တရားပြိုင်ရဲ့ပေါ့ဆမှုကြောင့် (တိုက်ရိုက် ထိခိုက်နစ်နာရသူတွေအပြင်) တခြားသူတွေမှာပါ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာအရ အကြီးအကျယ် ထိတ်လန့်တုန်လှုပ်မှု ဖြစ်နိုင်ခြင်း ရှိ မရှိ။

ဆိုတာတွေဖြစ်ပါတယ်။

အထက်ပါအချက်တွေဟာ အလွန်ကျယ်ပြန့်တဲ့ ကိစ္စရပ်တွေဖြစ်ပါတယ်။ ပုံသေမှတ်ယူထားဖို့ မဖြစ်နိုင်ပါဘူး။

ရှင်းလင်းပါတယ်ထင်ရတဲ့ ၁ အချက်မှာတောင် အနည်းငယ် ရှုပ်ထွေးမှုတွေရှိပါတယ်။

-ထိခိုက်နစ်နာသူတွေရဲ့ ဆွေမျိုးတွေက နစ်နာသူတွေအဖြစ် အကျုံးဝင်နိုင်သလား

-ထိတ်လန့်ဖွယ် မတော်တဆမှုတွေကို မြင်တွေ့လိုက်ရသူ third parties တွေ၊ bystanders/ဘေးကနေရပ်ကြည့်သူတွေပါ နစ်နာသူတွေအဖြစ် အကျုံးဝင်နိုင်သလား

စတဲ့ ပြဿနာတွေ ရှိပါတယ်။

ဒါ့အပြင် အခင်းဖြစ်ပြီးလျှင်ပြီးခြင်းဟုတ် မဟုတ် စစ်ဆေးတဲ့ "immediate aftermath test" ပြဿနာဟာလည်း အကြောင်းခြင်းရာ နဲ့ တရားသူကြီး(တွေ) ရဲ့ ဆင်ခြင်တုံတရားအပေါ်မှာ အခြေခံတာဖြစ်ပါတယ်။

အဲ့ဒီ ကိစ္စရပ်တွေအတွက်

လူပေါင်း ၉၅ ဉီးသေဆုံးခဲ့တဲ့ ဘောလုံးပွဲ မတော်တဆမှု

Alcock v Chief Constable of South Yorkshire [1992] 1 AC 310 (HL)

ကေ့စ်ကို ဆက်လက်လေ့လာပါ။

သေဆုံးသူတွေရဲ့ ဆွေမျိုးတွေ မိတ်ဆွေတွေ၊ မတော်တဆမှုကို တီဗွီကမြင်လိုက်ရသူတွေကပါ နစ်နာကြေး တောင်းကြတဲ့အမှု ဖြစ်လို့ အလွန် စိတ်ဝင်စားဖို့ကောင်းပါတယ်။

အဲဒီကေ့စ်မှာ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တဲ့ အချက်အလက် တစ်ချို့ကတော့

တိုက်ရိုက်လွှင့်နေတဲ့ ရုပ်မြင်သံကြားကနေ မြင်လိုက်ရတာဟာ (ဘယ်သူ ဘယ်ဝါမှန်း ရှင်းရှင်းလင်းလင်း ခွဲခြားမသိနိုင်လောက်တဲ့အတွက်) စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာအရ အကြီးအကျယ် ထိတ်လန့်တုန်လှုပ်မှုဖြစ်ဖို့ မလုံလောက်ဘူး။

အခင်းဖြစ်ပြီး ၈-နာရီ ၉-နာရီ ကြာမှ မိမိချစ်ခင်သူ (ရဲ့အလောင်း) မှန်းသိလိုက်ရတဲ့ကိစ္စမျိုးကို "အခင်းဖြစ်ပြီးလျှင်ပြီးခြင်း" တွေ့လိုက်ရတယ်လို့ ယူဆဖို့ ဆိုတာ သံသယ ဖြစ်ဖွယ်ရှိတယ်။

စသည်ဖြင့် ဆိုထားပါတယ်။

ဉာဏ်ရည်တုပညာ ၂၀၂၀

 ဉာဏ်ရည်တုပညာ ၂၀၂၀

===========

အရင်တုန်းက ကျွန်တော်တို့ဟာ AI ရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်ကို  

"AI System ကို ဒီဇိုင်းပြုလုပ်တဲ့ လူက၊ 

တိကျတဲ့သတင်းအချက်အလက်ကို AI System ရဲ့ ရည်ရွယ်ချက်အဖြစ်ပေးလိုက်တဲ့အခါ၊ အဲ့ဒီသတင်းအချက်အလက် ကို အခြေခံပြီး၊ 

မျှော်မှန်းထားတဲ့ စွမ်းရည်/အလုပ် ကို အမြင့်မားဆုံး အကောင်းဆုံး ဖြစ်အောင်လုပ်ဆောင် တဲ့စနစ်" 

တစ်ခုအဖြစ် အဓိပ္ပါယ်သတ်ခဲ့ကြတယ်။

ယခုအခါမှာတော့ ကျွန်တော်တို့ဟာ  

AI System ရဲ့ ရည်မှန်းချက်ဟာ အတိအကျဖြစ်တယ်၊ အဲ့ဒီ ရည်မှန်းချက်ကို AI System ကိုယ်တိုင်က သိပြီးဖြစ်တယ်လို့ မယူဆတော့ပါဘူး။

အဲ့ဒီအစား၊

လူတွေကိုယ်စားလုပ်ဆောင်ပေးတဲ့ AI System ဟာ လူတွေရဲ့စစ်မှန်တဲ့ ရည်ရွယ်ချက်တွေကို သေသေချာချာ မသိဘူး။

အဲ့ဒီလို ရည်မှန်းချက် ရည်ရွယ်ချက်ကို တိတိကျကျ မသိတဲ့ အခြေအနေမှာတောင် 

AI System အနေနဲ့ ဘယ်ဟာကို အကောင်းဆုံးဖြစ်အောင်လုပ်ရမလဲဆိုတာကို ကိုယ့်ဘာသာကို လေ့လာပြီး၊ သင့်လျော်သလို ဆောင်ရွက်ရမယ်။ (အဲ့ဒီလို ဆောင်ရွက်နိုင်တဲ့ စနစ်မျိုးကမှ AI System တခုဖြစ်တယ်။)" လို့ ဖွင့်ဆို/ယူဆ ပါတယ်။

(Stuart Russell and Peter Norvig, 

Artificial Intelligence: A Modern Approach,

Fourth Edition, 2020, Pearson)